“Het Engels rukt op in Het Nederlands en helaas ook in de Dikke Van Dale”. Dat is de titel van een stuk van Japke-d. Bouma in NRC vorige week. De aanleiding voor haar artikel was het verschijnen van de nieuwe papieren editie van de Dikke Van Dale. Bouma mocht tijdens de presentatie van het woordenboek “een praatje” houden. Dat deed ze “met een bezwaard gemoed”: “De Nederlandse taal is aan het afbrokkelen.” En wat ze nog erger vindt: Van Dale werkt daaraan mee. Hoezo?
Engelse Ziekte
Bouma noemt de toename van het aantal Engelse woorden in het Nederlands “de Engelse Ziekte”. Met twee hoofdletters. Toe maar. Ja, het klopt dat Nederlanders steeds meer Engelse woorden gebruiken. En het klopt ook dat Van Dale een groot aantal Engelse woorden in de nieuwe editie van het woordenboek heeft opgenomen. Dit is wat Van Dale hierover schrijft:
“In de editie van 2022 worden om precies te zijn 979 nieuwe Engelse trefwoorden opgenomen. Dat is ongeveer tien procent van het totale aantal nieuw toegevoegde woorden. Onder de Engelse nieuwkomers bevinden zich woorden zoals airfryer, big tech, bodyshaming, covid, fintech, influencer en streetfood.”
Influencer of rolmodel?
Opvallend is het zeker dat zo’n 10 procent van de nieuwe trefwoorden in de Dikke Van Dale uit het Engels is overgenomen. Maar hoe komt dat? Is Van Dale daarvoor verantwoordelijk? Nee, toch? Het zijn de Nederlanders zelf die ervoor kiezen om steeds meer Engelse woorden in het Nederlands te gebruiken. Van Dale registreert en schrijft niets voor. De keuze is aan ons. Volgens Bouma zouden taalgebruikers bijvoorbeeld in plaats van influencer ook kunnen kiezen voor het alternatief rolmodel. Maar dat klopt niet. Een influencer is “iem. die, bv. via sociale media, invloed uitoefent op een bepaalde doelgroep”. Dat is toch iets anders dan “iem. die als model dient bij een bep. rollenpatroon” (de definitie van rolmodel). Influencer is dus geen “gemakzuchtig Engels synoniem” voor rolmodel.
Het totale failliet
Japke-d. Bouma is niet blij met de toevoeging van zo veel Engelse woorden aan de Dikke Van Dale. Zij noemt dit “het totale failliet van de Nederlandse taal”. Dat lijkt mij nogal overdreven. In mijn woon- en werkomgeving spreken de mensen nog steeds Nederlands, maar hun Nederlands is anders dan het Nederlands van mijn ouders. Zij gebruikten geen woorden als airfryer, covid, fintech, influencer of streetfood. Waarom niet? Omdat airfryers, covid, fintechs, influencers en streetfood destijds niet bestonden. De Dikke Van Dale groeit mee met zijn tijd. Daar moeten we blij mee zijn.
Engels of pseudo-Engels
Japke-d. Bouma schrijft: “Waarom moeten er Engelse woorden in een Nederlands woordenboek?” Die vraag wil ik wel beantwoorden: er staan Engelse (Franse, Duitse, Italiaanse enzovoorts) woorden in een Nederlands woordenboek, omdat die woorden ook Nederlandse woorden zijn (geworden). Sterker nog, sommige ‘Engelse’ woorden zijn helemaal geen Engels, maar Engels ogende woorden. Jan Klerkx schreef daarover een paar jaar geleden al een blog voor Taalpraat: Pseudo-Engels.
Pak jij het woordenboek?
Bouma schrijft ook: “Als ik Engelse woorden wil opzoeken, pak ik wel een Engels woordenboek.” Dat kan, maar de vraag is of iedereen dat doet. Sterker nog, de vraag is hoeveel Nederlanders er überhaupt nog woorden opzoeken in een (papieren) woordenboek. Doe jij dat? Heb jij de nieuwe Dikke Van Dale al gekocht of ga je die kopen? En zie jij de Dikke Van Dale als de grote influencer? Als corrumperende kracht en kwade genius achter de afbrokkeling van de Nederlandse taal? Ik ben benieuwd naar je reactie.
Vaak is het niet zo moeilijk om een Nederlandse vertaling van een Engels begrip te verzinnen. Waarom zeggen we bijvoorbeeld “long covid” en niet “langdurige covid”? En waarom roept kabelaar kabelaar Ziggo “order nu” in plaats van “bestel nu”?
Ik vrees wel dat het Engels inmiddels verder is voortgeschreden dan alleen in de woordkeuze, doordat we (behalve u en ik, natuurlijk) allerlei idioom overnemen en maar half vertalen. Hier https://neerlandistiek.nl/2022/02/mark-aan-het-woord-dan-is-het-engels-nabij/ een interessant stukje over onze premier die “Ik snap totaal” zegt waar hij “ik begrijp heel goed” bedoelt. Waarschijnlijk heeft hij net iemand “I totally understand” horen zeggen.
Mooie reactie, Ronald. Dank je wel.
Reactie van Jan Klerkx:
“Ik ben het met je eens dat er geen bezwaar is tegen het opnemen van woorden als airfryer, die verwijzen naar zaken of verschijnselen die eerder niet bestonden (ik neem aan dat zelfs Japke D. geen bezwaar zal hebben tegen het woord computer). Maar volgens mij worden er wel degelijk ook overbodige Engelse woorden gebruikt en opgenomen. Waarom ‘meeting’ in plaats van ‘vergadering’? Waarom ‘sale’ in plaats van ‘uitverkoop’ of ‘opruiming’? Waarom ‘deal’ in plaats van ‘overeenkomst’ of ‘aanbieding’? (Alle drie komen al voor in de vorige editie van de Dikke.)”
Marcel, om, een beetje laat, maar wel concreet jouw vragen te beantwoorden: als ik eraan twijfel of ik de betekenis van een woord wel goed ken, zoek ik het op, meestal digitaal. Maar mensen kijken je altijd een beetje raar aan als je zegt: “Zoeken we op!” Dus ik denk niet dat veel mensen het doen (maar weet dat niet zeker). Ik heb de nieuwe Dikke Van Dale nog niet gekocht en ga die ook niet kopen; je kan zoveel digitaal vinden.
Ik denk niet dat de Dikke Van Dale veel invloed heeft op de taal, noch als corrumperende kracht, noch als corrigerende kracht. Taal verandert nou eenmaal door het gebruik van de sprekers ervan. Daar doet zelfs de Dikke niets aan! Het is vooral andersom: de taal beïnvloedt de Dikke!
Natuurlijk zijn er mensen die in de Dikke Van Dale bevestiging zullen vinden voor hun (Engelse) woordkeus. Meestal zeggen ze dat er dan ook bij: “Het staat in de Van Dale hoor!” Dan praat je dus over bevestiging, niet over invloed.
En sommige (veel?) mensen willen hun taalgebruik ook helemaal niet verbeteren.
Maar er zijn zelfs mensen die vinden dat de Dikke Van Dale niet (voor hen) geldt. Althans, laatst sprak ik iemand die suggereerde dat de Dikke Van Dale alleen voor de elite is, of in ieder geval boven de gewone mens verheven is: “Ja, maar de Dikke Van Dale – dat is niet voor de gewone man in de straat!”
Dus ja, de invloed van de Dikke Van Dale op de sprekers van het Nederlands? Die is marginaal, zou ik zeggen.