Verplaatsing

Lees je even mee? “Ook in België weten boeren, vooral veehouders, die dicht bij natuurgebieden zitten, dat ze òf moeten verplaatsen òf verduurzamen.” Het is een voorgelezen zin in een bericht tijdens het NOS Journaal van 2 februari over de protesten van Belgische boeren aan de grens met Nederland. Ik mis zich. Jij ook?

Wat is hier aan de hand?
Als je in de Dikke Van Dale bij verplaatsen kijkt, zie je in totaal zeven betekenissen. Bij twee van die betekenissen gaat het om wederkerend gebruik, met zich dus: ‘zich naar een andere plaats begeven’ en ‘zich inleven’. In het voorbeeld hierboven gaat het uiteraard om de eerste van deze twee betekenissen.

Maar er is ook een overgankelijk gebruik van verplaatsen (zonder zich) waarvan de betekenis dicht bij het wederkerend gebruik ligt: ‘elders vestigen’ (de productie verplaatsen, het hoofdkantoor verplaatsen). Bij zich verplaatsen verplaats je jezelf; bij verplaatsen zorgt iemand of iets anders voor de verplaatsing. Dat de twee vormen worden verward, is niet heel vreemd.

Maar er is volgens mij nog iets anders aan de hand in de zin in het NOS Journaal. Gebruik van zich in “dat ze òf moeten verplaatsen òf verduurzamen” zou niet echt lekker passen. Omdat verduurzamen niet wederkerend is, zou zich uit logische overwegingen na de eerste òf moeten komen: “dat ze òf zich moeten verplaatsen òf verduurzamen”. Dat bekt niet goed (en eigenlijk zou ook nog moeten voor verduurzamen moeten staan). In het alternatief – “dat ze zich òf moeten verplaatsen òf verduurzamen” – zou zich vanwege de zinsbouw ook bij verduurzamen lijken horen, en dat is niet mogelijk. Zich verduurzamen bestaat (nog) niet.

Kortom, niet moeilijk doen. Geen enkel probleem dat zich is weggelaten. Niemand die er iets van merkt. Bijna niemand.