Iedereen kan vertalen. En als we er zelf niet uitkomen, hebben we altijd Google Translate of ChatGPT nog. Ja, toch? Hoe zou jij bijvoorbeeld de volgende titel van een rapport over de huidige staat van de wereldeconomie in het Nederlands vertalen: The Hard Part is Over? Probeer het maar eens voordat je verder leest. Maak er iets moois van.
Het moeilijke deel
The Hard Part is Over is de titel van een rapport van Jan Hatzius, hoofdeconoom van investeringsbank Goldman Sachs. Hatzius is optimistisch over de economische ontwikkelingen: “Net als in 2023 lijkt de wereldeconomie ook in 2024 de verwachtingen te overtreffen.” Dat stond afgelopen vrijdag in de Volkskrant in een analyse van journalist en columnist Peter de Waard. Om de lezer te helpen had hij achter de titel een Nederlandse vertaling gegeven: ‘Het slechtste deel is voorbij’. Niet echt een ronkende vertaling, of wel?
Idiomatische vertaling
Als je zoiets vertaalt, doe het dan goed. Wat je volgens mij hier nodig hebt – zeker omdat het een titel is – is een idiomatische vertaling. Ik stoorde me aan de knulligheid waarmee De Waard in feite alleen de woordjes in het Nederlands had omgezet en niet de boodschap had verwoord. ‘Het slechtste deel is voorbij’ klinkt voor geen meter. Het eerste wat bij mij opkwam, was ‘Het ergste is voorbij’ en ‘Het ergste hebben we gehad’. Dat klinkt toch veel natuurlijker, of niet?
Vertaalmachines
Ik wilde ook weleens weten wat vertaalmachines ervan zouden maken en legde de Engelse titel voor aan zowel Google Translate als ChatGPT. Google Translate kwam met ‘Het moeilijke deel is voorbij’ en ChatGPT met ‘Het moeilijke gedeelte is voorbij’. Twee keer niks. Twee woordelijke, nietszeggende vertalingen die net zo onnatuurlijk klinken als de oplossing van De Waard.
Vertalen is een vak
Kortom, laat vertalen aan vertalers over en ga er niet vanuit dat je het zelf wel even kunt doen. En vertrouw zeker niet op vertaalmachines. Die zijn soms verbluffend goed, maar soms ook verbazingwekkend slecht.
Lees in tijdschrift Filter, jrg. 30 (3) de discussie over de implicaties van machinale vertalingen voor het vertaalvak.
Of raadpleeg eens een woordenboek als het je aan inspiratie ontbreekt (kan elke vertaler overkomen). Zelf zou ik kiezen voor “de kop is eraf”, of desnoods “na het zuur…” of “de hardste noot is gekraakt”
Als je je aan knullige vertalingen wilt ergeren, kijk dan eens op de website van de NOS. Sommige journalisten halen zelfs hun eigen (Engelstalige) artikelen door GT:
“These companies are now stuck with increasing inventories, personnel costs and raw materials that have a limited shelf life” komt op de NOS-site terecht als “Deze bedrijven ZITTEN nu VAST met oplopende voorraden, personeelskosten en RUWE MATERIALEN die slechts beperkt houdbaar zijn.”
Klopte mijn eigen eerste vertaling toch aardig,”We hebben het ergste gehad”. En zonder eerst verder lezen;-)
Die “vertalingen” van de Volkskrant … ik zou er elke dag wel een column over kunnen schrijven.
Prima reacties. Dank jullie wel.
Mijn “first take” was: “Het ergste is voorbij”
Of “Het ergste is achter de rug”. Vertalingen door journalisten in kranten zijn bijna altijd letterlijk of houterig. En dat terwijl ze meestal prima kunnen schrijven en het tekstbegrip, zo neem ik aan, ook geen probleem vormt. Mijn theorie hierover is als volgt: zo’n journalist krijgt het getrouw overnemen van citaten en het opnemen van bronvermeldingen met de paplepel ingegoten. Alles wat niet van hem/haar is, daar moet je van afblijven, aanpassen is ‘eng’. Ik denk dat dat meespeelt, dat ze bang zijn om te veel van de letterlijke tekst af te wijken. Overigens zie je dit ook bij beginnende vertalers (mezelf meegerekend, in mijn begindagen als vertaler).
Of: machine- en AI-vertalingen zijn nu al zo goed dat we onze toevlucht moeten nemen tot titels en slogans e.d. om nog overtuigend te kunnen beargumenteren dat je vertalen aan vertalers moet overlaten …