Hoe lees jij de volgende zin: “Anders dan Plato denkt zijn boosaardige personages een wezenlijk ingrediënt van traditionele verhalen om kinderen te leren dat het kwaad bestaat.”? Eerlijk zeggen: heb je de zin één of twee keer gelezen? En als je de zin twee keer las, waarom was dat dan?
Komma
De zin is afkomstig uit Papyrus. Een geschiedenis van de wereld in boeken. Het is een door Adri Boon uit het Spaans vertaald boek van Irene Vallejo. Echt een prachtige en geweldig gedocumenteerde geschiedenis van het schrift, boeken en bibliotheken. Wat mij opvalt, is dat de vertaler weinig komma’s gebruikt. Ook niet tussen twee persoonsvormen, zoals in de zin hiervoor (tussen opvalt en is). Vaak is de komma niet echt nodig om een zin zonder haperen of teruglezen te begrijpen, zoals in de volgende zin uit hetzelfde boek: “Voor we verdergaan moeten we een waarschuwing geven.” Maar soms wel.
Leespauze
In de zin in de inleiding is een komma wel degelijk handig. Er zijn namelijk twee manieren om zijn te lezen: als persoonsvorm en als bezittelijk voornaamwoord. Toen ik de zin de eerste keer las, laste ik geen mentale leespauze in tussen denkt en zijn en ontstond in mijn hoofd de gedachte dat zijn een bezittelijk voornaamwoord was. Maar dat klopt niet. Dat ontdekte ik toen ik verder las en in verwarring raakte. Ik moest de zin een tweede keer lezen om de constructie te begrijpen. Had jij dat ook toen je de zin de eerste keer las?
Leesgemak
Wat ik maar wil zeggen, is dat komma’s heel functionele leestekens zijn. Dat is vooral heel grappig als je bedenkt dat papyrus een belangrijke rol speelt in het boek van Vallejo en dat juist op de eeuwenoude papyrusrollen helemaal geen leestekens stonden. Om ruimte te besparen, zo schrijft Vallejo, werd alles achter elkaar geschreven en moest de lezer zelf maar uitzoeken wat bij wat hoorde. Wij hebben nu wel leestekens (die niet voor niets ‘leestekens’ heten). Laten we die dan ook goed inzetten om het lezen van teksten zo makkelijk mogelijk te maken.
inderdaad, ik moest verschillende keren opnieuw beginnen met lezen voordat ik de zin begreep. Zelf gebruik ik zeer regelmatig komma’s, zoals we vroeger op school geleerd hebben. Kommagebruik verduidelijkt veel!
Marcel, ben jij helderziende?
Beste Marcel,
Ik ben zelf geen moedertaalspreker van het Nederlands, toch heb ik misschien het voordeel om ervan bewust te zijn hoe dat zit bij andere talen (in mijn geval het Italiaans). Ik ben hierdoor het helemaal met je mee eens. Leestekens zijn in het Italiaans, naar mijn gevoel, veel uitgebreider toegepast dan in het Nederlands. Dit komt vermoedelijk door het feit dat het een zeer expressieve taal is, en niet perse om grammaticale redenen. Toch zou het toepassen van meer leestekens veel nuttiger in het Nederlands zijn: de ingewikkelde woordvolgorde zorgt voor veel meer misverstanden en moeilijk lezen dan o.a. in het Italiaans!
Dag Marcel; Eerlijk gezegd las ik de zin een tweede keer omdat ik na de eerste keer, geen onregelmatigheid had kunnen vaststellen. De tweede lezing was – in dit verband – evenmin succesvol. Desalniettemin: jouw ‘komma’ dient zijn leesbaarheid; helemaal eens!
Bedankt voor jullie reacties. Ook op LinkedIn zijn heel veel reacties gekomen. Bijna iedereen (één uitzondering) moest de zin twee of drie keer lezen om te begrijpen dat ‘zijn’ een werkwoord en dus geen bezittelijk voornaamwoord is.
“Anders dan Plato denkt zijn boosaardige personages een wezenlijk ingrediënt van traditionele verhalen om kinderen te leren dat het kwaad bestaat.”
Ik was de zin zelfs al aan het aanpassen naar een enkelvoud, “personage”, om hem kloppend te krijgen. Maar ook dan mist de komma. Belangrijk dus, zeker, en ja, ik las de zin absoluut 2x.