Storm Ciarán raasde donderdag 2 november over Nederland en nos.nl deed van uur tot uur verslag van de ontwikkelingen. Buiten vlogen de takken en bladeren je om de oren. Binnen regende het ‘kansen’. En daar wil ik het over hebben: over het gebruik van het woord kans.
‘Kans’ in het woordenboek
In de Dikke Van Dale vind je vijf betekenissen van kans:
1. eigenlijk worp bij het dobbelspel en het aantal ogen
2. wending, loop die iets kan of de dingen kunnen nemen
3. waarschijnlijkheid, mogelijkheid dat iets gebeuren kan, m.n. dat iets gunstig voor de betrokkene zal uitvallen
4. wiskunde als term in de waarschijnlijkheidsrekening
5. zich voordoende (gunstige) gelegenheid
‘Kans’ op nos.nl
Vergelijk die vijf betekenissen nu eens met vier voorbeelden van kans in de nos-blog over storm Ciarán op 2 november. Voor het gemak heb ik de ‘kansen’ vet gemaakt:
- Volgens het weerinstituut is er kans op zeer zware windstoten, in dit geval tot wel 110 kilometer per uur. Er is een grote kans op ongelukken door het afbreken van boomtakken, omwaaien van bomen of rondvliegende voorwerpen als dakpannen en tuinmeubels.
- Het is mogelijk dat delen van Noord- of Zuid-Holland deze middag ook worden losgekoppeld [van het spoornet], maar die kans is momenteel niet zo groot.
- Doordat het een warme herfst met veel regen is geweest, staan veel bomen nog in blad, zei NOS-weervrouw Roosmarijn Knol gisteren. “En de grond is nat als een spons”, zei Knol. “Daardoor hebben vooral zwakkere bomen kans om om te waaien. Dat is een groot verschil met een herfststorm in bijvoorbeeld eind november, als al het blad al gevallen is.”
Andere betekenis
Wat mij opvalt, is dat de Dikke Van Dale één betekenis van kans niet – of in ieder geval niet expliciet – vermeldt: ‘risico’. Laat dat nou precies de betekenis zijn die je in alle vier de zinnen met kans in de blog op nos.nl ziet.
Uit de definities in de Dikke Van Dale zou je kunnen opmaken dat kans vooral een positief georiënteerd woord is. Maar in de vier voorbeelden op nos.nl gaat het juist om negatief georiënteerde betekenissen. Het lijken waarschuwingen voor de lezer: ‘Ga niet de weg op. Het is gevaarlijk weer.’ De boodschap is zeker niet: ‘Oh, wat fijn dat er zware windstoten zijn’, ‘Leuk dat er misschien ongelukken gebeuren’ of ‘Heel goed dat zwakkere bomen omwaaien’.
Let wel: in de blog op nos.nl gaat het om algemeen taalgebruik en niet om een statistisch begrip. In de statistiek heeft kans een neutrale betekenis, maar in het dagelijks taalgebruik betekent het woord vaak ‘risico’. Ik vind het gek dat die betekenis niet in de Dikke Van Dale staat. En het verbaast mij dat wij niet vaker risico in plaats van kans gebruiken.
Ik weet niet welke scala aan betekenissen bij het begrip ‘risico’ er bij mensen kunnen opkomen.
In de risico vakliteratuur wordt ‘risico’ gedefinieerd als een combinatie van de kwantitatief beschreven begrippen ‘kans’ en ‘effect’; meestal als een lineaire vermenigvuldiging van beide grootheden. Maar er kunnen redenen zijn om kans dan wel het effect sterker te benadrukken, bijvoorbeeld wanneer het gevolg voor de maatschappij excessief groot is.
Bovendien wordt ‘risico’ in deze literatuur bijna uitsluitend negatief gebruikt. Het risico de hoofdprijs te winnen zul je zelden lezen.
Ik beschouw “kans” als een gebeurtenis die kan optreden met een bepaalde waarschijnlijkheid. Die waarschijnlijkheid kan voorafgaand aan de gebeurtenis lopen van 0 tot 1.
Kleine aanvulling: opvallend dat in het Engels in bovenstaande situaties (in mijn blog) juist ‘risk’ gebruikt zou worden. In het Engels spreek je ook over ‘risk analysis’ en ‘risk management’. Just a thought.