Duidelijke taal

Campagnes voor heldere taal binnen de overheid zijn er genoeg. Sinds 2019 is er bijvoorbeeld de Direct Duidelijk Brigade met “experts, taalcoaches en taalambassadeurs”. De opdracht van de Brigade is: “helpen bij het herschrijven van teksten en adviseren over begrijpelijk communiceren.” Het uiteindelijke doel is duidelijke taal van de overheid voor de burger, maar een voorbeeld uit mijn eigen praktijk laat zien hoe moeilijk dat is.

Kort en krachtig
De Haagse wethouder Rachid Guernaoui zegt op digitaleoverheid.nl: “Direct duidelijk zijn, daar hou ik van. Een tekst moet meteen begrijpelijk zijn: kort en krachtig, met zo min mogelijk vaktermen, beeldspraak, moeilijke woorden en afkortingen. Zodat de boodschap voor iedereen meteen duidelijk is.” Dat is een boodschap waar niemand bezwaar tegen kan hebben. Dat is ook wat we verwachten als we informatie van de overheid krijgen. Toch blijkt de praktijk weerbarstig, om maar eens een moeilijk woord te gebruiken.

Lessen Nederlands
Onze buren komen uit Iran, maar wonen al jaren in Nederland en hebben inmiddels ook een Nederlands paspoort. Corejanne en ik zitten bijna elke week bij hen aan tafel om hun taalvaardigheid Nederlands op te poetsen. Dat is niet alleen nuttig voor hun functioneren in onze samenleving, maar ook heel gezellig. Tijdens de ‘lessen’ gebruiken we niet alleen een NT2-boek (Nederlands voor anderstaligen), maar pakken we geregeld ook tekstmateriaal uit de dagelijkse praktijk. Vorige week bespraken we een brief met een besluit van de Gemeente ’s-Hertogenbosch. Die brief hadden wij gekregen naar aanleiding van een aanvraag voor een bepaalde ontheffing. Zo’n ontheffing wilden onze buren ook, dus er was een directe aanleiding om de brief samen te bespreken.

Moeilijk
De buren vonden de brief heel moeilijk en ze begrepen eigenlijk nauwelijks wat de boodschap was. Dat kwam onder andere door het gebruik van ambtelijke woorden (“voornemen tot afwijzing”, “regelgeving omtrent …”, “geslotenverklaring”, “ontheffing verkrijgen”), vaktermen zonder uitleg (“Selectief Toegangssysteem”, “autoluw gebied”, “venstertijden”) en uitdrukkingen (“zwaarder weegt dan”). Zo zie je maar: er kunnen wel allerlei campagnes worden opgezet om ambtenaren eenvoudiger en duidelijker te laten schrijven, maar om de diepgewortelde ambtelijke manier van schrijven helemaal uit te bannen, heb je meer nodig dan een brigade of taaltraining. Waar zit het probleem dan?

Het probleem
Het probleem zit volgens mij in twee dingen. Ten eerste is het voor mensen in het algemeen heel moeilijk om te wennen aan veranderingen. Ambtenaren hebben altijd formeel geschreven. Nu ze van de Direct Duidelijk Brigade door de knieën moeten en ‘op ooghoogte’ met burgers moeten communiceren, valt ze dat zwaar. Ze denken waarschijnlijk ook dat het niet anders kan. Maar dat is een misvatting. Alles kan eenvoudig worden uitgelegd. Als je er maar moeite voor doet. En daarmee kom ik bij punt twee: om helder te communiceren moet je je kunnen inleven en verplaatsen in de denkwereld van de ander. Nu is het voor schrijvende ambtenaren niet altijd duidelijk wie hun lezers precies zijn of wat hun voorkennis is, maar het uitgangspunt moet zijn: zo eenvoudig mogelijk.

Mijn boodschap
Mijn boodschap aan alle ambtenaren (en aan iedereen die schrijft): houd je taal eenvoudig. Lees je teksten altijd kritisch door om te zien of er misschien onduidelijkheden zijn. Nog beter is het om ze door een buitenstaander te laten lezen en te vragen of alles duidelijk is. Zodra die lezer ook maar even fronst of blijft ‘hangen’ is er iets mis. Doe er dan ook iets aan. Met eenvoudige taal maak je het leven van mensen die iets meer moeite met Nederlands hebben, zo veel makkelijker en aangenamer.