Het uitroepteken is een aandachtstrekker. Een schreeuwerig en opdringerig type dat opduikt op plaatsen waar het helemaal niets te zoeken heeft. Niet alleen aan het einde van een zin, maar soms ook midden in een zin. En als je dan goed kijkt waar het staat, blijkt het totaal overbodig te zijn. Of zelfs verwarrend.
Einde van de zin
In mijn boek Als je BGRPT wat ik BDL besteed ik ook aandacht aan het uitroepteken (regel 88). Het is een oproep om er zuinig mee om te springen en het alleen te gebruiken als je wilt benadrukken dat iets belangrijk of opvallend is. Mijn advies: gebruik het met mate. Bij onnodig gebruik van het uitroepteken aan het einde van een zin hebben je lezers het gevoel dat ze naar een schreeuwer staan te luisteren. Niet doen dus, tenzij je graag een schreeuwer bent.
Midden in de zin
In Als je BGRPT wat ik BDL gaat het alleen over het gebruik van het uitroepteken aan het einde van een zin. Afgelopen maandag en dinsdag zag ik twee voorbeelden van onnodig gebruik van deze schreeuwlelijk midden in een zin. Beide voorbeelden komen van nos.nl en beide uit artikelen over het onvermijdelijke WK-voetbal in Qatar:
- En ook Saudi-Arabië heeft zijn sterren, niet voor niets gekwalificeerd voor de eindronde. Met al zijn sterren van Al-Hilal, dat met liefst negen (!) basisspelers hofleverancier van het elftal is.
- Al na de eerste (!) helft, bij een 0-2 achterstand, verlaten Qatarese supporters het stadion. Naarmate de wedstrijd vordert, zijn er steeds meer lege stoelen zichtbaar. En dat in de wedstrijd waar het land twaalf jaar lang naartoe heeft geleefd.
Zie je wat ik bedoel met opdringerig en onnodig? Met de ellebogen van haakje links en haakje rechts heeft het uitroepteken zich in twee zinnen weten te wringen zonder ook maar iets aan betekenis toe te voegen. In zin 1 hoef je echt niet met een uitroepteken te benadrukken dat het bijzonder is dat negen van de elf basisspelers in het Saudische nationale elftal van één professioneel voetbalteam afkomstig zijn. Iedereen die ook maar iets van het voetbalspel weet, kan op z’n minst tot elf tellen. Bovendien zou iemand die niets met voetbal heeft, het hele artikel niet lezen. Maar zelfs als je niets van voetbal weet en het artikel toch zou lezen, zou je door het gebruik van met liefst al voldoende weten. Weg dus met dat oproepteken en zijn haakmaatjes.
In zin 2 zie je hetzelfde. Thierry Boon, de schrijver van het artikel, was blijkbaar zo verbaasd over het gedrag van de Qatarese supporters dat de woorden Al na de eerste helft niet voldoende waren en hij zijn verbazing met het uitroepteken extra kracht wilde bijzetten. In deze zin is de verwarring bij de lezer over het gebruik van het uitroepteken volgens mij nog groter dan in zin 1. Bij mij in ieder geval wel. Het uitroepteken legt heel veel nadruk op eerste. Lees het stukje zin maar eens hardop. Dan krijg je dit: “Al na de éérste helft”. Alsof je een contrast kunt maken met “maar na de twééde helft”. En dat is onzin, want na de tweede helft vertrekt iedereen sowieso: er zijn immers maar twee helften.
Kortom: waak over het gebruik van het uitroepteken en houd het beest onder de leestekens in toom! Ach. Doet ‘ie het toch weer.
Helemaal mee eens. Ik moet mijzelf ook regelmatig inhouden (!). Ieder mens heeft daarentegen wel eens behoefte om te schreeuwen. Indien niet fysiek dan wel op schrift. Als het doel is om schrift als creatieve expressie te hanteren, dan lijkt mij dat wel te verdedigen. Ik dacht meteen aan de dichter Paul van Ostaijen met zijn ritmische typografie in de bundel Bezette Stad. Daar schreeuwt het op iedere bladzijde. Daar is overdaad een bewust gekozen middel. Het is goed als taaldeskundigen waarschuwen voor teveel aan dit en dat bij taal. Zelf dienen zij zich, bij een teveel aan waarschuwingen, ervoor te hoeden dat zij niet uitgemaakt worden voor taalpurist of erger.