Geitenpaadje

Op 2 en 3 november hoorde en zag je het overal: het geitenpaadje. Het lijkt erop dat het allemaal is begonnen bij Johan Vollenbroek van milieugroep Mobilisation for the Environment. Volgens hem had de Raad van State met het schrappen van de generieke bouwvrijstelling “een streep gehaald door een van de geitenpaadjes van het kabinet”. Het geitenpaadje bleek aan te slaan, want alles en iedereen nam het over: de kranten, het NOS-Journaal, minister Van der Wal. Noem het maar op. Blijkbaar vond men het een mooie metafoor. Maar is dat wel zo? Werkt de beeldspraak?

De betekenis
Laten we eerst maar eens naar de betekenis van geitenpad kijken. Dit is wat de Dikke Van Dale geeft:

1. vaak verkleinvorm smal, voor mensen slecht begaanbaar pad waarover geiten gewoonlijk lopen
2. figuurlijk onofficiële, geïmproviseerde manier om iets tot stand te brengen of te bereiken

Het gebruik van geitenpaadje in de discussie over de generieke bouwvrijstelling past natuurlijk bij betekenis 2. Opvallend overigens dat Van Dale daar niet ‘vaak verkleinvorm’ vermeldt, maar dat terzijde. Niets aan de hand zou je zeggen: Vollenbroek en al die anderen hebben geitenpaadje gebruikt op een manier die helemaal aansluit bij de definitie in de Dikke Van Dale.

De beeldspraak
Wat bij mij een beetje wringt, is dat wij Nederlanders helemaal geen goed beeld hebben van wat een geitenpad eigenlijk is. Geitenpaden vind je volgens mij met name in de bergen en in geaccidenteerd, heuvelachtig terrein, maar dat hebben wij in Nederland nauwelijks. Alleen in Limburg, maar een echt geitenpad – met echte geiten – heb ik daar nooit gezien (en ik heb er lang gewoond). Maakt dat dan iets uit voor de taal? Volgens mij wel. Als je een metafoor gebruikt, moet je ook zeker weten dat je lezers of luisteraars goed begrijpen wat je bedoelt. Het heet in het Nederlands niet voor niets ‘beeldspraak’. Ik kan mij dus voorstellen dat veel mensen die vorige week overal geitenpaadje hoorden, eigenlijk niet wisten wat het betekende.

Het cliché
Geitenpaadje is dus wellicht niet voor iedereen helder, maar het werd op een gegeven moment ook irritant. Doordat iedereen het gebruikte en in elke krant, elke nieuwsuitzending en elk praatprogramma werd overgenomen, werd het een cliché. In die zin is het een mooi voorbeeld van het effect van metaforen: alleen als ze helder en origineel zijn, hebben ze overtuigingskracht. Bij Johan Vollenbroek was het geitenpaadje nog origineel (maar misschien niet helemaal helder). Bij alle anderen die het gebruikten, was het afgezaagd. Wat het voorbeeld ook laat zien, is dat een goedgekozen, originele metafoor blijft hangen. Anders had ik deze blog niet geschreven.