Verwrongen uitdrukkingen

Afgelopen week was er veel ophef over uitlatingen van kamerlid Van Houwelingen van Forum voor Democratie. In een discussie in de Tweede Kamer zei hij donderdag tegen D66’er Sjoerdsma: “Uw tijd komt nog wel, want er komen tribunalen.” Volgens Kamervoorzitter Bergkamp zijn dit soort bedreigingen en intimidaties in de Tweede Kamer ontoelaatbaar en ging Van Houwelingen met zijn uitlating “duidelijk over de schreef”. In het bericht op nos.nl hierover kwam de schreef nog een keer terug.

Over de schreef
Iets verder in het bericht op nos.nl staat: “Ook volgens ChristenUnie-voorman Segers moeten Kamerleden assertiever zijn en vaker zeggen dat uitlatingen over de schreef gaan”. Dat kan dus niet. Je kunt wel zeggen dat ‘iemand’ over de schreef gaat, maar een uitlating kan zelf helemaal niets. Niet de uitlating ging over de schreef, maar een mens van vlees en bloed: de schrijver van het bericht. Ik kan me namelijk niet voorstellen dat Segers de uitdrukking verkeerd heeft gebruikt. Op andere momenten gebruikt hij die namelijk wel goed:

– Als het goed is, dragen verkeersboetes bij aan de verkeersveiligheid en aan verandering van gedrag. Het is belangrijk om onderscheid te maken tussen de 85% die nauwelijks over de schreef gaat en de 15% veelplegers, die wel over de schreef gaan. (in Kamerstuk 33 000 – VI, 5 maart 2014)
– Keer op keer gaat Turkije over de schreef. (op Twitter, 10 november 2020)

Wacht eens even: ook een land kan dus over de schreef gaan. En ook bedrijven en instellingen. Het hoeft dus niet per se een mens te zijn. Dan hebben we dat meteen rechtgezet. Het is een vorm van metonymie die bij landen, bedrijven en instellingen mogelijk is, omdat die mensen vertegenwoordigen, als ik het zo mag zeggen.

Geen schreef, maar wel scheef
Het vreemde gebruik van over de schreef gaan is een goed voorbeeld van de moeilijkheid van het gebruik van uitdrukkingen. Uitdrukkingen worden vaak verkeerd gebruikt, vooral doordat de oorspronkelijke, letterlijke betekenis ervan niet meer bekend is. Wie weet nog wat een schreef is (‘grenslijn’)? Je kent een uitdrukking of je kent ze niet. En als je een uitdrukking verkeerd gebruikt, heeft dat altijd een verwarrend of grappig effect. Dat blijkt ook uit een verdraaiing van een uitdrukking die ik onlangs tijdens het tv-programma 2Vandaag hoorde. Een gast verhaspelde het vuur uit zijn sloffen lopen en iemand het vuur na aan de schenen leggen tot het vuur uit je schenen lopen.