“De FinCEN-files zorgen wereldwijd voor angstzweet in de hoofdkantoren van tientallen banken en voor buikloop bij hun ceo’s.” Dat schreef Bert Wagendorp afgelopen woensdag in zijn column “Vuil geld” in de Volkskrant. Onderwerp van de column was de relatie tussen de Russische miljardair Roman Abramovitsj en ING. FinCEN, een Amerikaanse financiële waakhond, kwam verdachte transacties van Abramovitsj en consorten op het spoor. Vuil geld inderdaad. Maar gelukkig heeft het speurwerk van FinCIN tot een mooie zin van Bert geleid. Mooier in ieder geval dan de nieuwe verkiezingsslogan van D66.
De zin van Bert
Wat is er zo mooi aan de zin van Bert? Voor mij is dat niet alleen de woordkeuze (angstzweet en buikloop) maar ook, en vooral, het grammaticale evenwicht. De parallellie van “voor angstzweet in…” en “voor buikloop bij …” zorgt voor balans en rust in de zin. Tegelijkertijd krijgt de grappige buikloopuitsmijter juist daardoor nog meer nadruk. Daar heeft Bert ongetwijfeld heel goed over nagedacht.
De slogan van D66
“Laat iedereen vrij, maar niemand vallen”. Dat is de nieuwe verkiezingsslogan van D66. Ook daar is vast heel lang en goed over nagedacht, maar echt geslaagd kan ik het resultaat niet noemen. Toen ik de zin de eerste keer zag, moest ik meteen denken aan “Hier zet men koffie en over”, een bekend voorbeeld van een zeugma, een verkeerd samengetrokken woordcombinatie. Als je koffie zetten en
overzetten op deze manier samentrekt, wringt de zin en ontstaat er een komisch effect. Datzelfde heb ik bij “Laat iedereen vrij, maar niemand vallen.” Iedereen vrij laten en niemand laten vallen gaan ook niet samen, ten minste niet in beknopte vorm.
Hoe komt dat nou?
Ik denk dat er twee redenen zijn waarom de zin niet lekker bekt. De eerste is dat vrij en vallen twee verschillende woordsoorten zijn: een bijvoeglijk naamwoord en een werkwoord. De tweede is het gebruik van iedereen en niemand. Het zijn dezelfde woordsoorten en je zou verwachten dat ze in de boodschap van D66 goed als tegenstelling zouden kunnen worden gebruikt. Maar het werkt niet. Misschien was het beter geweest als laat gewoon was herhaald: “Laat iedereen vrij, maar laat niemand vallen”. De kracht van parallellie zit dan in de herhaling van laat en in het evenwicht van de twee constructies. “Laat niemand vallen” wint daardoor aan kracht. Dat ene woordje meer had de slogan evenwichtiger gemaakt. Tenzij D66 natuurlijk graag liever onevenwichtig overkomt.
Helemaal mee eens. Goeie analyse.
Dit neigt naar overwegingen als bij beschouwing van kunst, Marcel. Waardevol!
De context van de gebeurtenis in de openingszin is mij onbekend. Daardoor lees ik “FinCEN-files” als een aanduiding van een file, een rij van traag rijdende auto’s. Het blijkt echter digitale bestanden oftewel, in het Engels, ‘files’ te betreffen: the FinCEN files. Waarom kiest de schrijver niet voor voor ‘de FinCEN-bestanden’?