Waar is hier?

Bij het hardlopen vorige week liep ik een stuk over een fietspad in Vught. Toen ik bij een T-splitsing kwam, kwamen daar ook net een jongen en een vrouw aan gefietst. Ze sloegen rechtsaf. De jongen, ik schat zo’n 13 of 14 jaar, zei: “Oh! Zijn we hier?” De vrouw, waarschijnlijk zijn moeder, reageerde met: “Ja, we zijn hier.”

Hier
Wat is er zo bijzonder aan dit gesprekje? Nou, het gaat om het concept ‘hier’. Achter het gebruik van hier gaat een hele wereld van betekenis schuil, een betekenis die alleen de jongen en de vrouw kennen. Ze zeiden het ook niet voor mij, maar voor elkaar. Blijkbaar herkenden ze de plek en waren ze er eerder. Oppervlakkig gezien, is het een totaal overbodige mededeling: natuurlijk ben je ‘hier’ als je zegt dat je hier bent. Maar in de beleving van de jongen en de vrouw was het allemaal volstrekt zinvol en logisch.

Specifiek perspectief
Toevallig heb ik vorige week het boek Het mysterie van de tijd van Carlo Rovelli gelezen. Het was een aanbeveling van een goede vriend. Het is een prachtig boek, een filosofisch natuurkundige beschouwing over het concept ‘tijd’. Een van de dingen die ik in het boek heb aangestreept, is deze zin: “Elke keer dat we naar de wereld kijken, gebeurt dat vanuit een specifiek perspectief.” Het is een waarheid als een koe. Dat specifieke perspectief zit ook in de twee zinnetjes waarmee ik ben begonnen. Het gebruik van hier heeft alleen betekenis vanuit het specifieke perspectief van de twee fietsers. Rovelli: “… specifiek is een relatief begrip: iets is specifiek ten opzichte van een bepaald perspectief”. Ten opzichte van is cruciaal. Alles is relatief (Einstein kijkt mee).

Onscherp
Rovelli heeft het in zijn verhandeling ook over onscherpte: “Alle dingen op de wereld worden onscherp als je ze van dichtbij bekijkt. Waar eindigt de berg precies, en waar begint de vlakte? Waar eindigt de woestijn en begint de savanne.” Taal is ook ‘onscherp’, daarom is communicatie soms moeilijk. Woorden hebben een onscherpe betekenis. Als ik bijvoorbeeld over een ‘auto’ of een ‘tafel’ spreek, hebt u er waarschijnlijk een heel ander beeld bij dan ik. Voor u is een auto misschien een Audi of een Tesla, voor mij een Citroën of een Kia. Voor u is een tafel van hout, voor mij van glas. Enzovoorts. Hier in het gesprekje tussen de twee fietsers is ook onscherp: waar is hier precies? In de bocht? Net voor de bocht? De T-splitsing? Het stukje bos waar de T-splitsing ligt? Op het moment dat de jongen hier zegt, is hij al weer een stukje verder. Als de vrouw reageert met “Ja, we zijn hier.” zijn ze beiden de bocht nog verder door en is hier al weer ergens anders.

Indexicaliteit
Rovelli legt ook het begrip indexicaliteit uit. Hij gebruikt het voorbeeld van een kaart in een bergdorp met daarop een rode pijl en de woorden “U bevindt zich hier”. U kent dat soort kaarten wel. Rovelli schrijft: “Wat overigens een eigenaardige zin is, want hoe weet die kaart nou of we daar zijn?” Hij legt uit dat er iets eigenaardigs aan de zin kleeft: “een zin die naar zichzelf verwijst”. Nou, dat is dus indexicaliteit: “indexicale zinnen illustreren dat er zoiets als een gezichtspunt bestaat, en dat dat onderdeel is van elke beschrijving van de geobserveerde wereld.” Dat geldt voor alles wat wij zeggen of schrijven. Hier, daar, dit, nu, straks, later. Het zijn allemaal woorden die betekenis hebben vanuit een specifiek perspectief. Daarom is het goed om altijd na te denken of de persoon tegen wie je spreekt of aan wie je schrijft, jouw perspectief kan volgen. Anders kan het misgaan.

Overkant
Tot slot een anecdote die Corejanne mij vorige week vertelde. Een anecdote die alles met de inhoud van deze blog te maken heeft. Er staan twee mannen tegenover elkaar aan twee oevers van een rivier. Roept de ene man tegen de andere: “Kom maar naar de overkant.” Roept de andere terug: “Maar daar ben ik toch al!”

5 reacties op Waar is hier?

  1. Jan Klerkx zegt

    Heel leuk stukje. Wat mij betreft ben ik altijd hier, want hier is per definitie waar ik ben. Wat betreft die borden met een kaart en een pijl met ‘U bent hier’: ik vind eigenlijk dat die pijl niet naar een punt op de kaart moet wijzen, maar gewoon loodrecht naar beneden.

  2. Frank Hagen zegt

    Toevallig of juist omdat, je vorige week het boek Het mysterie van de tijd van Carlo Rovelli hebt gelezen?

  3. Marcel Lemmens zegt Berichtauteur

    Bedankt voor jullie reacties, Jan en Frank. En in antwoord op jouw vraag, Frank: het was echt toevallig. Ik was al van plan om voor vandaag een stukje over de situatie op het fietspad te schrijven, maar toen ik het boek las (vorige week gekocht), kreeg het verhaal net een andere draai.

  4. Bert Weltens zegt

    Vrij naar Monty Python: “I’m here”. “No, you can’t be here, because I am here. So you must be there.”

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *