“Macron is graag de filosoof die nadenkt over de toekomst, terwijl het heden maar langzaam tot hem doordringt. Desondanks heeft hij Frankrijk door de crisis geloodsd.” Dit stond op 11 mei direct onder een kop in de Volkskrant. Een paar dagen later, op 15 mei, dit: “Het aantal Nederlandse patiënten in Duitse ziekenhuizen is gedaalt tot zeven.” De krant besteedt elke dag veel aandacht aan de coronacrisis. Nu nog aandacht voor de interne d/t-crisis.
‘t kofschip
Voor alle duidelijkheid: het voltooid deelwoord van loodsen is geloodst en van dalen is dat gedaald. Als je ooit twijfelt over de juiste uitgang over -d of -t dan zet je het werkwoord in de onvoltooid verleden tijd, in dit geval loodste en daalde. De -t- in loodste wijst erop dat het geloodst moet zijn en de -d- in daalde dat het gedaald moet zijn. Een heel simpel ezelsbruggetje, ook wel ’t kofschip genoemd.
Opvallend
Het is eigenlijk ongelofelijk dat een kwaliteitskrant als de Volkskrant dit soort fouten bevat. Dat er soms problemen zijn met gebeurd en gebeurt snap ik nog. Beide woordvormen bestaan. Als je op een gegeven moment iets verandert in een zin kan het gebeuren dat je vergeet gebeurd in gebeurt (of andersom) te veranderen. Iedereen maakt fouten. Maar bij geloodsd en gedaalt is er iets anders aan de hand: het zijn woordvormen die helemaal niet bestaan. Als je een spellingchecker gebruikt, zouden deze woorden altijd als fout gemarkeerd moeten worden. Bij gebeurd/gebeurt is dat niet per se het geval.
Mogelijke verklaringen
Wat er precies is misgegaan, weet natuurlijk niemand zeker. Een paar mogelijke verklaringen:
1. De schrijvers van de artikelen kennen de regels niet. En de redacteur ook niet. Dat lijkt me eerlijk gezegd hoogstonwaarschijnlijk.
2. De schrijvers van de artikelen zijn slordig geweest. En de redacteur heeft niet goed opgelet.
3. De schrijvers hebben geen spellingchecker gebruikt. En de redacteur ook niet.
4. In de kopij stond het goed, maar een redacteur of iemand anders die na de schrijver aan de tekst heeft geknutseld, heeft de fout gemaakt. Iemand die dacht het beter te weten. Of iemand die slordig was.
Het besef
Dat er met geloodsd iets mis was, was snel duidelijk. Op donderdag 14 mei besteedde Rogier Goetze in de wekelijkse taalrubriek van de krant aandacht aan de fout naar aanleiding van een ingezonden brief van een oplettende lezer. Die had “erg hard gelachen” om de fout. Goetze schrijft: “Een pluim voor degene die in één oogopslag ziet wat hier loos is. Het woordbeeld is verraderlijk, waarschijnlijk door de gelijkenis met het woord ‘geloosd’, van het werkwoord ‘lozen’ – met een z dus.” Zo kun je het ook zien, maar ik geloof het niet. Diezelfde dag stond gedaalt in de krant. Wat zou daar de verklaring voor zijn? Er heb ik er geen reacties op gezien.
De gevolgen
Nogmaals: iedereen maakt fouten. Ook spelfouten. Maar het vervelende van dit soort fouten is dat veel lezers van een krant als de Volkskrant ze wel zien. Dat heeft een negatief effect op hun oordeel over de krant. D/t-fouten zijn in de ogen van veel Nederlanders misschien wel de ergste taalfouten die je kunt maken. De krant zou daarom nog eens goed naar de kwaliteit van de spellingchecker moeten kijken. En naar het redactieproces.
Dit zie ik in de dagelijkse praktijk, en misschien nog wel ongelofelijker … ook van vertalers en revisoren.
Als samensteller van Pinkhof Medische spellingcontrole (1999-2013), een invoegtoepassing (‘add-in’) voor MS Office met 200.000 medische woorden, heb ik mij ooit door eindredacteuren van krantenredacties laten wijsmaken dat hun opmaakprogrammatuur om technische redenen geen spellingcontrole bevat en die niet als invoegtoepassing toelaat. Het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, een bovengemiddeld zorgvuldig samengesteld weekblad met dito website, bevat in elk nummer altijd wel enkele spelfoutjes, zoals vorige week ‘kallokreïne’ in plaats van ‘kallikreïne’. In medische vakterminologie kan één onjuist ingevoerde letter een betekenis fundamenteel veranderen: glycogenese (proces), glycogenose (ziekte), glycogenase (enzym). Een spelfout in een term ontregelt mij dan ook meer dan de orthografische verwaarlozing van sexy fokschapen in een dagblad.
Zou het ook tijdsdruk kunnen zijn, in combinatie met slechte betaling? Ik heb weleens begrepen dat het in de journalistiek, net als in de vertaalsector, op deze punten niet zo best is gesteld. Maar hoeveel tijd kost toepassing van de spellingchecker nou helemaal, om in ieder geval een deel van dit soort fouten eruit te halen …
‘t Kofschip/soft ketchup voor de Engelstaligen duidt aan of de uitgang van de OVT de(n) of te(n) is. De eindletter van het VDW is dan hetzelfde. Ik denk dat we als moedertaalsprekers de OVT trouwens wel kennen zonder de geheugensteun van ‘t kofschip.
We maken allemaal fouten maar er zijn veel ingewikkeldere en minder logische regels dan die voor eindletter -d of -t van het VDW. Leg aan studenten Nederlands maar eens aaneenschrijven/koppelteken/trema met veel uitzonderingen uit.
Ik ben het helemaal met je eens, Vera. Maar ik vermoed dat de gemiddelde Nederlander zich minder druk maakt om bijvoorbeeld het gebruik van het koppelteken dan om de juiste schrijfwijze van een werkwoordvervoeging. Verkeerd d/t-gebruik werkt als een rode lap op een stier.
Het niet gebruikt hebben van een spellingchecker is geen excuus voor d/t-fouten; tijdgebrek of slechte salariëring ook niet. Zulke fouten wijzen op gebrekkige taaldiscipline, en helaas komt die in NL bij steeds meer mensen voor. De jaarlijks verder afbladderende kwaliteit van het onderwijs is de oorzaak, in het bijzonder bij het vak Nederlands. Veel leraren Nederlands maken er maar een rommeltje van. Zelfs in 6vwo, het hoogste niveau, weten veel leraren Nederlands nauwelijks hoe ze de ruim beschikbare lestijd door moeten komen – terwijl ze tijd tekort zouden moeten hebben. Een debatje zus en een spreekbeurtje zo – en hup, daar staan weer een paar cijfertjes op de PTA-lijst. Het centraal examen Nederlands is vervolgens van rampzalige kwaliteit, hetgeen voortkomt uit een onvoorstelbaar bekrompen visie van de examenmakers; de jaarlijkse routine van vernietigende kritiek erop bewijst hoe verschrikkelijk het niveau van dat examen is. Vind je het dan gek dat zelfs elementaire d/t-fouten nog steeds gemaakt worden, ook in professionele media ?
Pingback: Top 37 Is het nu d, t of dt? Met deze complete gids mis je nooit meer! - VuonlenNL