Kapje of masker?

Vanochtend op nos.nl in het liveblog over de coronacrisis de volgende kop: “Eerste mondkapjes via luchtbrug met China aangekomen”. En vervolgens: “Vanochtend vroeg zijn op Schiphol 800.000 mondmaskers, isolatiejassen en veiligheidsbrillen uit China aangekomen om hulpverleners te beschermen.” In het onderliggende artikel wordt alleen over mondkapjes gerept. Wat is het nou: mondkapje of mondmasker? Waar komt mondmasker vandaan?

Mondkapje
Volgens Van Dale is een mondkapje een “kapje met filter, voor de mond gedragen, tegen besmetting, vervuilde lucht e.d.” Dit is het soort filterdoekje dat je voor je mond draagt en met koordjes om je hoofd of met elastiekjes achter je oren bevestigt. Helder? Nee, niet helemaal. Ik kom erop terug.

Operatiemasker
Een ander woord uit Van Dale is operatiemasker: “hygiënisch masker dat chirurgen en hun assistenten bij operaties dragen”. Dat lijken meer solide ‘maskers’ te zijn. Lijken! Wat als je op internet gaat zoeken, vind je bijvoorbeeld ook operatiemaskers die verdacht veel op mondkapjes lijken. Bijvoorbeeld op de website van het bedrijf Hartmann (“sinds 1818 pionier in de gezondheidszorg en hygiëneproducten”) vind je onder “operatiemaskers” twee foto’s van mondkapjes met de volgende onderschriften: “comfortabele chirurgische gezichtsmaskers in diverse combinaties” en “chirurgische gezichtsmaskers met uitstekende filterwerking”.

Gezichtsmasker
Daarmee komen we bij een derde begrip: gezichtsmasker. Uit de omschrijvingen van Hartmann zou je kunnen afleiden dat gezichtsmasker een algemeen, bovenliggend begrip is van operatiemasker. Operatiemasker zou daarmee dus een specifiek soort gezichtsmasker zijn. Maar gezichtsmasker is vreemd als alternatief voor mondkapje. Gezichtsmasker lijkt te impliceren dat het hele gezicht wordt bedekt. Kijk je naar de foto’s op de website van Hartmann dan je zie … mondkapjes.

Mondmasker
Mondmasker dan maar. Dat woord staat niet in Van Dale. Wat is het? Niet alleen in de media maar ook op websites van leveranciers van dit soort beschermende materialen voor de medische wereld worden mondkapje en mondmasker door elkaar gebruikt. Op de website van Fa. A. Vos en Zoons staat bijvoorbeeld: “Via onze site kunt u diverse mondmaskers en/of mondkapjes bestellen”. Er lijkt een verschil te zijn tussen mondmaskers en mondkapjes, maar op de rest van de website komt mondkapje nergens terug. Alle mondkapjes heten er mondmaskers.

Bent u er nog? Houd vol! We zijn er nog niet.

Mondneusmasker en ademhalingsbeschermingsmasker
Het bedrijf Abena gaat nog verder. Daar vind je het kopje “Waarom een mondmasker of mondkapje” met daaronder – net als bij de Fa. A. Vos en Zoons – alleen het gebruik van mondmasker. Vervolgens wordt gesproken over het chirurgisch mondneusmasker en het ademhalingsbeschermingsmasker: “De ademhalingbeschermingsmaskers van Abena zijn zowel gecertificeerd als ademhalingbeschermingsmasker als chirurgisch masker type IIR”. Ook 3M, een grote producent van dit soort ‘maskers’ gebruikt ademhalingsbeschermingsmaskers (maar ook ademhalingsmaskers). Dat is preciezer. Mondneusmasker is feitelijk nog preciezer: het kapje dekt inderdaad zowel de neus als de mond af. Anders zou het ook weinig zin hebben.

Hoe zit het nou?
Het is een ratjetoe, maar mijn gok is de volgende: mondkapje is het meest algemene woord. Voor dagelijks gebruik door leken. Lekker Nederlands ook met -je erachter. We gebruikten het ook al vóór de coronacrisis, maar eigenlijk klopt het niet: mondneuskapje is nauwkeuriger. Dat vind je dan ook terug op enkele websites (“FFP2 mondneuskapje”, een gecertificeerd kapje”). Maar het is lang en waarom zou je in de dagelijkse omgang met mensen een lang woord gebruiken als het ook korter kan?

Mondmasker zou weleens een contaminatie kunnen zijn: van mondkapje en alle soorten professionele benamingen van maskers die ik hierboven heb beschreven, zoals chirurgisch masker en ademhalingsbeschermingsmasker.

Zou het Engels misschien ook nog rol kunnen spelen, want dat denken we tegenwoordig nogal snel? Waarschijnlijk niet. Het Engelse woord voor mondkapje is face mask (‘gezichtsmasker’). Het is wel een ‘masker’, maar het woord mond komt er niet in voor. In het Duits vond ik onder andere Atemschutzmaske (‘ademhalingsbeschermingsmasker’) als generieke term voor allerlei soorten kapjes en maskers.

Dus?
De gemiddelde taalgebruiker neemt het niet zo nauw met vaktaal. Als de boodschap maar goed over komt. Maar ook de specialisten lijken het niet altijd met elkaar eens te zijn. Misschien is er een lezer van Taalpraat die het allemaal precies weet en kan uitleggen wat het verschillen tussen mondkapje en al die soorten (medische) maskers nu precies zijn. Kom maar op.

5 reacties op Kapje of masker?

  1. Arnoud van den Eerenbeemt zegt

    Ik beheer sinds 1995 Pinkhof Geneeskundig woordenboek en heb in 2017 daarin uit het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde overgenomen: “mond-neusmasker = afneembaar maskertje dat mond en neus bedekt en beschermt tegen inademing van schadelijke stoffen; schrijfwijze ‘mondneusmasker’ is onjuist: er bestaat geen mondneus’ (vgl. hoofd-halschirurgie, maag-darmaandoening).” Mijn advies is eerst degelijke vakwoordenboeken te raadplegen voordat je in Van Dale en productcatalogi gaat zoeken. In een samenkoppeling (schoolvoorbeeld: kop-halsboerderij) komt altijd een streepje, dus ook in ‘mond-neusmasker’. De maagdarm, hoofdhals en mondneus bestaan niet.

  2. Louis zegt

    Een masker (maskerade, maskeren) verhult de identiteit/ essentie van iets of een verschijnsel. Toegepast op personen, houdt dit in: bedekking rondom de ogen. Om deze formele reden zou het woord ‘masker’ in het besproken geval eigenlijk niet gebruik moeten worden. Doe je het toch dan lijkt me mond-neusmasker nog de beste keuze omdat daarin in ieder geval het bedekkingsgebied expliciet wordt afgebakend.
    Het woord ‘mondkapje’ lijkt me overigens voor praktische communicatie prima omdat het geen misverstanden oproept over wat het in essentie betekent.

  3. Felix Speulman zegt

    Ik zou zeggen: ademfilter of ademmasker. Daarmee dek je letterlijk alles af. Al zag ik dezer dagen gek genoeg wel veel mensen die hun chirurgisch masker alleen over de mond dragen. Zouden die hun handelen schikken naar de taal?

  4. Johan zegt

    Dit is apart. Ik heb vanaf begin “mondneuskapje” een HEEL RAAR woord gevonden. Daarom ben ik hier beland uiteindelijk. Het woord bestaat inderdaad niet volgens van Dale woordenboek. Ik heb het voor 2020 nog nooit gehoord. Ik noem ze nog steeds gewoon maskers.
    Volgens mij heeft een iemand bij de overheid of het RIVM “mondneuskapje” verzonnen. Ze wilden immers niet dat ze gedragen zouden worden ivm schaarste en “herd immunity” plannen.
    Het is dus gezichtsmasker. Prima

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *