Hebt u ooit regels voor het gebruik van de komma geleerd? Mooi, maar je kunt je afvragen of die allemaal even handig zijn. En of ze eigenlijk wel kloppen. Toch zijn er wel degelijk situaties waarin de komma buitengewoon handig is.
Leestekens
Niemand twijfelt aan het nut van leestekens. Ooit waren ze er niet, maar door de toename van geschreven en gedrukte tekst bleken ze bijzonder handig te zijn. Op Wikipedia vindt u een heldere beschrijving van de geschiedenis van leestekens. Wat in ieder geval duidelijk is: slim gebruik van leestekens verhoogt de leesbaarheid van een tekst.
Regels
Er zijn nauwelijks regels voor het gebruik van leestekens. P.J. van der Horst schrijft in de inleiding van Alles over leestekens (1997): ‘Ik wijs er met nadruk op dat het in dit boek om adviezen gaat en niet om voorschriften. Er bestaat wel een officiële Nederlandse spelling, maar er is geen officiële regeling voor het gebruik van leestekens.’ Misschien hebt u in het verleden interpunctieregels geleerd, maar die hoeft u niet per se te volgen. Wel belangrijk is dat u leestekens gebruikt zoals u alcohol zou moeten nuttigen: met mate.
Tussen twee persoonsvormen
Een van de gebruiksadviezen voor de komma die ik heel nuttig vind, is de volgende: plaats een komma tussen twee persoonsvormen. Voorbeeld: ‘De komma die ik heel nuttig vind, is de volgende: plaats een komma tussen twee persoonsvormen.’ En om te bewijzen dat die heel nuttig is, geef ik u een zin uit een column van Ariejan Korteweg die ik vorige week in de Volkskrant las. Het stuk ging over Denk, de nieuwe politieke partij van twee voormalige PvdA’ers: ‘Waar het kan profileren ze zich als voorvechters van een kleurrijk Nederland.’
Pauze
Wat gebeurde er met mij toen ik dit las? Mijn eerste intuïtie was om kan profileren als eenheid te zien. Juist daarom ging ik bij het lezen de mist in. Ik begreep de zin niet. Terug dus. Opnieuw lezen. Kijk, als Korteweg een komma tussen kan en profileren had gezet en daarmee had aangegeven dat ik een korte pauze moest inlassen, was er geen enkel probleem geweest en had ik de zin niet twee keer hoeven lezen.
Leesbaarheid
Daar gaat het dus om bij interpunctie en bij het gebruik van de komma: leesgemak. Het gaat om de lezer. Als schrijver ben je dienstbaar aan je lezer. Je moet ervoor zorgen dat lezen een vloeiende beweging is, zonder haperingen. Mijn algemene advies is daarom: zet een komma als je je lezer ermee kunt helpen.
Dat lijkt mij een uitstekend advies, de komma als leeshulp. Helemaal eens!
Dit artikel werd geschreven op een moment dat ik me echt was gaan afvragen, hoe het nu precies zit met die leestekens.
Hartelijk dank hiervoor.
Bijzonder leuk boek (alleen de titel al!) over leestekens in het Engels: Eats, Shoots & Leaves: The Zero Tolerance Approach to Punctuation, door Lynne Truss
(Maar missschien kende je dit boek al…)
Overigens is het gebruik van komma’s niet altijd alleen maar ‘handig’. In het geval van een beperkende of uitbreidende bijzin is het juiste gebruik van een komma wel echt van belang voor de betekenis van de zin.
Een andere komma die ik erg nuttig vind, terwijl hij door schoolmeesters vaak werd (en wordt?) ontraden, is die voor het voegwoord ‘en’. In een zin als ‘Er is sprake van sterke stromingen en draaikolken komen vaak voor’ (er zijn betere voorbeelden, maar die kan ik zo gauw niet bedenken) krijg je een soortgelijk effect als in het voorbeeld van Marcel: zonder komma heb je de neiging om ‘stromingen en draaikolken’ te lezen. En pas als je bij het werkwoord ‘komen’ bent aangekomen, merk je dat je de zin anders had moeten lezen.
Bedankt voor jullie reacties. Het boek van Lynn Truss ken ik, Monique. Interessant, maar ook heel ‘belerend’. Ik denk dat ik maandag nog eens terugkom op de komma en dan specifiek op de beperkende en uitbreidende bijzin. En Jan: helemaal met je eens! Ook in jouw voorbeeld draait het om leesgemak. Dat is het belangrijkste.