Kijken in de ziel: Op de drempel. Een indrukwekkende serie gesprekken van Coen Verbraak met terminale kankerpatiënten. Ook talig interessant. In de uitzending op 4 januari hoorde ik dit: ‘Veertig jaar geleden was ik au-pair geweest.’
Was geweest
Was geweest is een voorbeeld van het plusquamperfectum. Mooi woord voor de voltooid verleden tijd. Bent u het met me eens dat was geweest in het zinnetje hierboven vreemd is? Normaal gesproken, gebruik je de voltooid verleden tijd voor ‘een verleden in het verleden’, zoals in het volgende voorbeeld uit nrc.nl (18 november):
‘In de meivakantie gingen we naar Spanje. Daar kreeg ik hoge koorts, een bonkend hoofd, pijn aan mijn huid en gewrichten. Ik kon het zonlicht niet verdragen en begon ook over te geven. Tijdens mijn eerste zwangerschap was ik erg misselijk geweest, dus kochten we een zwangerschapstest. Ik bleek zwanger.’
De vakantie was in het verleden. De eerste zwangerschap was vóór die vakantie.
Was
In het voorbeeld uit Kijken in de Ziel is geen sprake van ‘verleden in het verleden’, maar van een terugblik vanuit het heden naar het verleden. Je zou dan ook verwachten dat de gast van Coen Verbraak zou hebben gezegd: ‘Veertig jaar geleden was ik au-pair’ of ‘Veertig jaar geleden was ik een jaar au-pair’. In ieder geval zonder geweest. Of anders zoiets: ‘Een paar jaar daarvoor was ik au-pair geweest.’ Daarmee vond de periode waarin ze au-pair plaats voordat er iets anders gebeurde (‘daarvoor’).
Fout?
Ik heb dit gebruik van het plusquamperfectum – heerlijk om het woord nog een keer te kunnen tikken – de laatste maanden al een paar keer gehoord, ook met andere werkwoorden, zoals was gekomen. Helaas niet allemaal genoteerd. Ik weet niet of het iets recents is of dat het mij gewoon pas sinds kort opvalt, maar wat vindt u hiervan? Is het een fout? Zou een docent Nederlands de vorm moeten veroordelen als leerlingen die op deze manier gebruiken? Of moeten we tolerant zijn en dit zien als een voorbeeld van levend Nederlands?
Voorlopig vind ik het nog ‘fout’, maar ik zal er eens op gaan letten. Als steeds meer mensen het gaan gebruiken, wordt het vanzelf ‘goed’ Nederlands…
Nee, daar ben ik het helemaal niet mee eens> Het is gewoon krom taalgebruik. Als we zo doorgaan met ‘,tolerant’ zijn, dan zeggen we over een tijdje: “Ik is in het buitenland geweest”.
Zo spreken alleen vaak mensen die de taal net leren.
Ik las (= interpreteerde) de genoemde zin in eerste instantie als:
”ik zou au pair zijn genoemd, ware het niet dat 40 jaar geleden dat begrip nog niet algemeen gebruikt werd”. Even verder doorlezen van het Taalpraatje maakte snel duidelijk dat mijn initiële interpretatie een onjuiste was. Dit nog los van het feit of “au pair” 40 jaar geleden wel of niet een algemeen gangbaar begrip was.
Het voor mij interessante aan het voorbeeld is het bovenliggende aspect dat natuurlijke taal een individuele interpretatie is van een verzameling woorden in de context van diegene die de betreffende zin uitspreekt dan wel interpreteert.
Het aantal onjuiste interpretaties/misverstanden/irritaties neemt ongetwijfeld af naarmate de taalregels, inclusief de grammaticale, beter gekend en toegepast worden. In uiterste consequentie doorgeredeneerd wordt het dan wel een dode kunstmatige (= foutloze software) taal en geen natuurlijke. Zoals zo vaak moet het optimum ergens in het middenstuk worden gezocht.