Noem een naam en je kunt er -isering achter zetten: amerikanisering, islamisering, ver-Ikeaisering (het laatste voorbeeld is van Volkskrantcolumnist Bert Wagendorp). Alles is mogelijk. Waarom is Spanjolisering boven een column van Hans Schnitzler in de Volkskrant op 1 mei dan zo bijzonder?
Zoek voor de grap eens op Google met de volgende zoekcombinatie: *isering. Je vindt echt de verrassendste combinaties. Een kleine greep uit het aanbod: albertheijnisering, Aletta-isering, Apple-isering, balkanisering, Cito-isering, efteling-isering, HEMA-isering, maffia-isering, Noordkoreanisering, Red Bull-isering, T-Mobile-isering, ver-3D-isering, ver-Geen Stijl-isering, ver-Lidl-isering, ver-Rijnmond-isering, YouTube-isering. De lijst is eindeloos. En dat kun je gerust letterlijk nemen: -isering is een uiterst productief achtervoegsel.
Behalve het productieve karakter van het achtervoegsel valt op dat (1) van namen afgeleide woorden op -isering een negatieve lading hebben (in tegenstelling tot woorden op -isering die niet van namen zijn afgeleid, zoals democratisering, legalisering, liberalisering), (2) het voorvoegsel ver- die negatieve betekenis lijkt te versterken, (3) een verbindingsstreepje in veel gevallen noodzakelijk wordt geacht (soms verhoogt het de leesbaarheid, maar in een enkel geval, zoals in efteling-isering, is het toch echt overbodig), en (4) in het ene geval de hoofdletter van de naam behouden blijft en in het andere niet. Ik zou nog meer over -isering kunnen zeggen, maar dan wordt dit taalpraatverhaal te lang. Kijk ook maar eens in Tot straks, na de reclame! (1994), een verzameling artikelen over taalverandering die ik jaren geleden heb geschreven.
Terug naar het begin: Spanjolisering. Ik vond het woord in de titel en de laatste zin van een column van Hans Schnitzler in de Volkskrant. Hij schrijft: ‘De Spanjolisering van de Hollander is een feit’. Schnitzler vindt dat Nederlanders veel kunnen leren van de ‘gulheid en een niet-utilistische levenshouding’ van de Spanjaarden (en dat zal volgens hem wel moeten gezien de aanstaande hervorming van de volksverzekering AWBZ). Het bijzondere aan Spanjolisering is dat het woord in het stuk van Schnitzler een positieve betekenis krijgt en dat het niet is afgeleid van de naam van het land, maar van de naam van de inwoner van Spanje. Het gaat om een vergelijking tussen ‘personen’: de Hollander en de Spanjaard, ofwel de Spanjool. Het probleem is echter dat Spanjool volgens Van Dale een scheldwoord is.
Dat stelt de beoogde positieve betekenis van Spanjolisering in de column van Schnitzler in een ander daglicht. Het is een combinatie van een scheldwoord en een achtervoegsel met een negatieve lading: Spanjool + -isering. Twee keer negatief. Of moeten we het zo zien: min maal min is plus?
Ik was mij welbewust van de dubbele negatieve connotatie. Maar misschien moet ik hier concluderen dat niet begrepen ironie wijst op een verkeerd gebruik van het stijlmiddel.
Hartelijke groet,
Hans Schnitzler
Volgens mij: min + min = dubbel min. Zo voelt het tenminste bij mij.
Bedankt voor je reactie, Hans. Het wordt steeds interessanter en het is mooi dat je zo bewust heb gespeeld met de dubbele negatieve lading van ‘Spanjolisering’: een productief woordvormingsproces inzetten als stijlmiddel. Prachtig. Jammer dat de ironie aan deze lezer voorbij is gegaan. Ik had het, gezien de kenmerken van woordcombinaties van [naam] + ‘-isering’, eigenlijk wel moeten weten.
Hartelijke groet,
Marcel
Pingback: Het achtervoegsel -isering | Woordenpark