Luie taal

“Dinsdag, een dag voor de ommezwaai, verkondigden financiënminister Bessent (‘onderhandelingstechniek’) en adviseur Navarro (‘lange termijn!’) die tegengestelde doelen op hetzelfde moment op verschillende tv-zenders.” Zie je iets bijzonders aan deze zin uit de Volkskrant van 12 april? Het is een fragment uit een artikel over de onrust omtrent de invoerheffingen van Trump. Kijk nog eens goed, trek je conclusie en lees dan verder.

Lui of praktisch?
Vind jij financiënminister ook een vreemd woord? Als je het in Google zoekt, krijg je alleen vindplaatsen met “minister van Financiën”. En terecht. Financiënminister is namelijk geen gebruikelijk woord, maar een zogeheten leenvertaling uit het Engels: finance minister. In mijn ogen is het vooral een luie vertaling van Thomas Rueb, de schrijver van het artikel, die de Engelse woordvolgorde klakkeloos heeft overgenomen.

Of kan het misschien toch wel? Ondanks dat financiënminister niet via Google of in de Dikke Van Dale te vinden is? “Onderwijsminister Eppo Bruins” vinden we bijvoorbeeld wel heel normaal, in ieder geval het woord onderwijsminister. Je zou kunnen zeggen dat financiënminister naar analogie van onderwijsminister ook acceptabel zou moeten zijn. Misschien is het gewoon een kwestie van wennen.

Leenvertalingen
Dat gewenning van belang is, blijkt onder andere uit enkele voorbeelden van leenvertalingen in Wikipedia. Heb jij bijvoorbeeld moeite met: tijdverdrijf (uit het Frans: passe-temps), zelfmoord (uit het Duits: Selbstmord) of wolkenkrabber (uit het Engels: sky scraper)? Ik vermoed van niet.

In mijn Taalpraatblog van 9 januari 2023 geef ik paar recente leenvertalingen uit het Engels waarvan er één helemaal is ingeburgerd en in de Dikke Van Dale staat (datagedreven), één via-via een nieuw trefwoord in de Dikke Van Dale heeft opgeleverd, namelijk drankrijder (via drankrijden, of wellicht rechtstreeks via drink-driver), en één waarschijnlijk over niet al te lange tijd in het woordenboek staat (recordbrekend). Lees die blog nog maar eens.

Vlieg op de muur
Toch gaat het ook geregeld mis. In een recensie van Kevin Toma van de film The Damned in de Volkskrant van 3 april las ik dit: “The Damned is Minervini’s eerste onversneden speelfilm, die frappant genoeg vaak als een documentaire aanvoelt. Dat is te danken aan het naturalistische acteerwerk van de non-professionele cast en de vlieg-op-de-muurstijl waarmee Minervini het soldatenkamp gadeslaat.”

Dit is vertaalluiheid ten top: vlieg-op-de-muurstijl. Kom op, Kevin Toma. Denk je nou echt dat iedereen meteen begrijpt wat deze letterlijke vertaling uit het Engels betekent? Veel lezers zullen moeite moeten doen om de betekenis van de uitdrukking te doorgronden en dat is ongewenst. Iedereen moet dit soort teksten moeiteloos kunnen lezen.

Voor de volledigheid, deze Nederlandstalige omschrijving van het Engelse ‘origineel’ fly on the wall vond ik via Google:

Als je zegt dat je bij een bepaalde gelegenheid een vlieg op de muur zou willen zijn, bedoel je dat je graag wilt horen wat er gezegd wordt of zien wat er gebeurt zonder dat je wordt opgemerkt: Ik zou graag een vlieg op de muur willen zijn als die twee thuiskomen!

Test jezelf
Regel 56 in mijn schrijfhandboek Als je BGRPT wat ik BDL is ‘Wees op je hoede voor anglicismen’ en gaat dus precies over het bovenstaande onderwerp. Voorbeelden bij die regel komen uit het boek Koel Brittannië van correspondent Patrick van IJzendoorn van de Volkskrant en De Groene Amsterdammer. Ik geef er een paar. Mag je zelf zoeken om welke ‘geleende’ woorden en uitdrukkingen het gaat en wat de achterliggende Engelse bronnen zijn. Succes ermee:

• In deze boeken werkt hij de premisse uit dat het de morele taak van een bankier is om een oogje te houden op de publieke zaak.
• Door zijn bekendheid verwierf Dickens veel maatschappelijke invloed. “Hij zette de agenda in die tijd’, zegt John Drew, een Dickensdeskundige die de expositie heeft samengesteld.
• Er ligt nog voor honderd jaar kool in de grond.
• De miljonair Malcolm Chamberlain portretteerde zichzelf op een website als een ‘Directeur van Lol en Plezier’. Zijn voorkeur? ‘Bondage, discipline en hoge hielen.’