Voor wie schrijft een journalist?

Als je als journalist voor een breed publiek een artikel schrijft, ontkom je er niet aan om dingen uit te leggen. Doe je dat niet, dan maak je het je lezers onnodig moeilijk. Gelukkig grijpt de redactie dan gewoonlijk wel in, maar je kunt je afvragen waarom de journalist zelf zich niet beter in de lezer heeft ingeleefd. Klinkt misschien vaag en abstract wat ik nu schrijf, maar ik geef een concreet voorbeeld.

Heldere uitleg
In de Volkskrant van zaterdag 18 januari las ik een artikel van journalist Remco Andersen over de aanstaande verkiezingen in Duitsland. Het is helder geschreven en als lezer krijg je steeds goed uitgelegd wie of wat er wordt bedoeld. Eerste voorbeeld:

Sinds het centrum-linkse kabinet van bondskanselier Olaf Scholz in november uiteenviel en vervroegde verkiezingen werden uitgeschreven, gaat (radicaal-)rechts veruit op kop.

Veel lezers van de Volkskrant zullen de naam Olaf Scholz wel kennen, maar het is goed dat erbij staat dat hij de bondskanselier is. Volgende voorbeeld:

Nadat deze week de radicaal-rechtse Alternative für Deutschland (AfD) in Karlsruhe bij wijze van campagnestunt tienduizenden ‘vliegtickets’ bij mensen in de bus had gegooid, begon de lokale politie een onderzoek naar haatzaaien.

Hier legt de schrijver uit wat voor soort partij Alternative für Deutschland is. Bovendien zet hij de afkorting AfD direct achter de naam, zodat hij in de rest van het artikel niet steeds de volledige naam hoeft te geven, maar met de afkorting kan volstaan. Derde voorbeeld:

AfD-leider Alice Weidel haalde vorig weekend al de krantenkoppen toen ze op het partijcongres het omstreden begrip ‘remigratie’ bezigde. Dat begrip bereikte het grote publiek toen een jaar geleden prominente AfD-leden werden betrapt bij een heimelijke vergadering met bekende rechts-extremisten. Gezamenlijk bespraken ze daar een ‘masterplan’ voor het deporteren van twee miljoen mensen, onder wie ‘niet-geassimileerde’ staatsburgers.

Door de toevoeging ‘AfD-leider’ weet je meteen wie Alice Weidel is. Maar er is meer: Remco Andersen legt ook duidelijk uit wat AfD’ers onder het begrip ‘remigratie’ verstaan. Die uitleg staat in de laatste zin van het stukje.

Vloek van kennis
Maar dan. Het volgende fragment volgt direct op het derde voorbeeld hierboven:

Miljoenen Duitsers gingen in reactie de straat op om te protesteren tegen wat sommigen zagen als een bijeenkomst die deed denken aan de Wannseeconferentie (waar in 1942 de ‘definitieve oplossing’ voor het ‘Jodenvraagstuk’ besproken werd, red.).

Dit is verrassend. Remco Andersen wordt in feite ‘gecorrigeerd’ door de redactie (‘red.’ betekent ‘redactie’), die het nodig vond om de vergelijking met de Wannseeconferentie toe te lichten. Het is een terechte ingreep en toevoeging, ook al is de informatie tussen haakjes voor sommige lezers misschien nog steeds te beperkt: er wordt bijvoorbeeld van uitgegaan dat iedereen weet dat het een bijeenkomst van nazikopstukken tijdens de Tweede Wereldoorlog was en wat ‘definitieve oplossing’ betekent.

Wat ik gek vind, is dat Remco Andersen in de rest van het artikel aantoont dat hij beseft dat hij dingen moet uitleggen, ook dingen die in deze tijd veel in het nieuws zijn. Tegelijkertijd neemt hij voetstoots aan dat iedereen weet wat de Wannseeconferentie was/is. Wat ik ook vreemd vind, is dat de redactie het nodig vond om ‘red.’ toe te voegen. Daar heeft de lezer in feite helemaal niets aan. De redactie laat hiermee alleen zien dat de schrijver in gebreke is gebleven. Is dat nou zo fijn voor hem? Maar goed, Remco Andersen is een freelancecorrespondent van de Volkskrant en misschien kon de redactie niet tijdig contact met hem opnemen om de toevoeging te bespreken. Dan is het inderdaad wel zo netjes om ‘red.’ te gebruiken, maar ‘red.’ is relevanter voor de schrijver van het artikel dan voor de lezers.

Aan de andere kant: Remco Anderson had zelf moeten beseffen dat hij bij de vermelding van de Wannseeconferentie in de val van de zogeheten curse of knowledge is getrapt. Die ‘vloek van kennis’ houdt in dit geval in dat de schrijver van het artikel meer weet dan de lezer en heeft verzuimd zich in de positie van de gemiddelde lezer te verplaatsen. De redactie had dat wel door en daarom is het stukje tussen haakjes toch heel nuttig. Een journalist van een krant schrijft voor elke lezer van die krant. Die heeft altijd recht op duidelijke informatie.