In 1994 schreef ik er al over in mijn taalbundel Tot straks, na de reclame! In 2021 heb ik er al een blog aan gewijd op Taalpraat. En nu moet ik er toch echt nog een keer op terugkomen, omdat het in mijn ogen een ingrijpende en blijvende verandering van onze taal is: het langzaam verdwijnend gebruik van zich bij wederkerende werkwoorden.
Splitsen en oplossen
In Tot straks, na de reclame! gaf ik onder andere dit voorbeeld: “… aan het eind van de meent bereikten wij de brug waar de weg splitste”. In de blog in 2021 besprak ik de volgende zinnen uit enkele media:
* Sommige problemen lossen vanzelf op.
* Ze verzamelden op de Dam.
* We moeten wel bewust zijn dat het Chinese technologie is.
In al deze zinnen zou eigenlijk zich gebruikt moeten worden. Maar dat is niet gebeurd. En het gaat maar door. Zo sprak een tv-verslaggever tijdens de voetbalwedstrijd AZ-Roma op donderdag 23 januari over een speler “die razendsnel omdraait”. In een recente uitzending van het NOS Journaal gebruikte presentator Winfried Baijens ontwikkelen zonder zich waar zich wel nodig was. Helaas heb ik de zin niet genoteerd. De verbazing was te groot, denk ik.
Uitbreiden en verplaatsen
Ik weet niet of jij, net als ik, elke dag naar het weerbericht van het NOS Journaal kijkt en luistert, maar het valt mij op dat zich daar ook vaak van de radar valt. Zo kunnen lagedrukgebieden “verplaatsen” en kan neerslag zonder problemen naar het oosten, westen, noorden of zuiden “uitbreiden”.
Ik besef dat dit soort veranderingen niet te stuiten is, maar ik heb er moeite mee als ik een geamputeerd wederkerend werkwoord hoor. Jij ook?
Het doet inderdaad pijn. Ook vond ik het opmerkelijk dat men bij het weerbericht het vaak over “buiwen” heeft…
“Je moet realiseren dat het erger zal gaan worden!”
Je hoort dit dagelijks tientallen malen! “Zich realiseren” is verdwenen!
Het valt mij ook op, het voelt kaal. Invloed van het Engels, vermoed ik?
En ja, dat buiwen in het weerbericht! Ze zeggen het allemaal. Brrr…
Net als bij buiwen moet ik meteen denken aan Inge de Bruijn, onze voormalige wereldkampioene zwemmen met de vetste uitspraak van het woord medaille. Zij was volgens mij de ook de eerste Nederlandse kampioene ME-DÁLJE. Sindsdien heb ik het op radio en tv niet meer anders gehoord.
correctie: …”Zij was volgens mij ook de eerste …”
Dag Marcel, ik vroeg me af of er ook wederkerende werkwoorden zijn die ook niet wederkerend kunnen worden toegepast?? Al schrijvend denk ik aan “Hij loopt naar huis” en “Hij loopt zich te barsten”.
Dat is een goede opmerking, Maarten. ‘Oplossen’, ‘verzamelen’, ‘ontwikkelen’, ‘verplaatsen’ en ‘uitbreiden’ hebben bijvoorbeeld ook betekenissen zonder ‘zich’. Misschien vinden taalgebruikers het daarom juist niet vreemd om ‘zich’ weg te laten als dat in feite wel nodig c.q. gebruikelijk is. Een van mijn stellingen is dat taalgebruikers altijd (onbewust) op zoek zijn naar taalvereenvoudiging. Dat is volgens mij een van de pijlers onder taalverandering.
Wat goed dat je ons hier op attendeert, Marcel, voor mij is het nieuw. Wat zou de oorzaak hiervan zijn?
Bedankt voor je vraag, Aletta. Zie mijn antwoord op het bericht van Marianne en Maarten hierboven.