Streepjes-Nederlanders

Prachtige cartoon van Jip van den Toorn in de Volkskrant op woensdag 13 november. Op de tekening zie je premier Schoof die de pers toespreekt. Het onderschrift: “Het werkelijke integratieprobleem van Nederland”. In de tekstballon: “Omdat een paar jongens zich hebben misdragen, zal ik in deze persconferentie alle 800.000 Turkse- en Marokkaanse Nederlanders voor u over één kam scheren”. Inhoudelijk prachtig, maar zie je wat hier talig aan de hand is?

Weglatingsstreepje
Vind jij het net zo raar als ik dat er achter Turkse een streepje staat? Zo’n weglatingsstreepje – het woord zegt het al – gebruik je normaal gesproken wanneer je een deel van een woord weglaat, zoals in im- en export en op- en aanmerkingen. In de cartoon van Jip van den Toorn is het streepje overbodig. Of liever: het gebruik klopt structureel niet. Er is namelijk helemaal geen sprake van het weglaten van een deel van een woord.

De Volkskrant is dol op dit soort streepjes. Donderdag 14 november zag ik bijvoorbeeld ook dit in de krant: “Het gevolg van die ‘lage woonaantrekkelijkheid’ is dat het vooral mensen met lagere- en middeninkomens zijn die naar deze locaties verhuizen.” Ook hier geldt dat het streepje overbodig is, ook al hebben we hier te maken met een net iets andere combinatie dan Turkse- en Marokkaanse Nederlanders. Middeninkomens is immers wel één woord, maar door het streepje achter lagere lijkt het alsof lagere inkomens ook één woord is.

Een eerste verklaring
Waarom staat het streepje er dan? Nou, dat heeft te maken met een redactioneel besluit van de Volkskrant, ook al is dat besluit in het geval van de cartoon van Jip van den Toorn niet goed toegepast. In het Stijlboek van de Volkskrant staan twee relevante verwijzingen naar streepjes. De eerste is deze:

“Bij verkorte formuleringen als 200- à 300 miljoen, of tussen 14- en 15 duizend, komt een afbreekstreepje na het eerste lid, om verwarring (hoe onwaarschijnlijk ook) uit te sluiten.”

De Volkskrant noemt het een ‘afbreekstreepje’, maar in feite gaat het om een weglatingsstreepje. En dan ook om een heel bijzonder gebruik ervan. Deze afspraak van de redactie is wellicht de verklaring waarom achter lagere in lagere- en middeninkomens een streepje staat. Ook al klopt het taaltechnisch voor geen meter.

Een tweede verklaring
De tweede verwijzing in het Stijlboek lijkt van toepassing te zijn op het gebruik van het streepje in Turkse- en Marokkaanse Nederlanders:

“Wij hanteren het model van de ‘streepjes-Nederlander’, waarbij de nadruk ligt op de nationaliteit. We spreken van Marokkaanse Nederlanders of Marokkaans-Nederlandse voetballers, een Chinese Nederlander of een Chinees-Nederlandse wetenschapper, een Turkse Nederlander of een Turks-Nederlandse columnist. Er zijn verschillende variaties mogelijk: voetballers van Marokkaanse afkomst, een wetenschapper van Chinese origine, een columnist van Turkse komaf, geboren in Somalië, ouders geboren in Iran, enzovoorts.”

Voor de Volkskrant is de schrijfwijze dus bijvoorbeeld Turks-Nederlandse voetballers en Marokkaans-Nederlandse wetenschappers. Maar dan gaat het alleen om bijvoeglijk gebruik van combinaties als Turks-Nederlands en Marokkaans-Nederlands. In Turkse- en Marokkaanse Nederlanders zijn alleen Turkse en Marokkaanse bijvoeglijke naamwoorden. Het streepje achter Turkse is dus ook volgens het Stijlboek van de Volkskrant niet correct.

Verwarring?
De Volkskrant noemt 200- à 300 miljoen een “verkorte formulering”. Turkse- en Marokkaanse Nederlanders is in die zin ook een verkorte formulering. Maar dat er sprake is van een verkorte formulering blijkt al uit het gebruik van en tussen Turkse en Marokkaanse. Waarom is het streepje dan nog nodig? Om “verwarring” te voorkomen? “Onwaarschijnlijk”, zoals de krant zelf schrijft. Hoogstonwaarschijnlijk, zou ik zeggen