Het is september. Tijd om voorzichtig met het nieuwe Taalpraatseizoen van start te gaan. Maar wat schrijf ik nu? Wat betekent dat: ‘voorzichtig van start gaan’? Waarom voorzichtig? Voegt het woord iets aan de betekenis van de zin toe? Aanleiding voor deze vragen is een zinnetje dat weerman Peter Kuipers Munnike uitsprak tijdens het NOS Journaal op 17 augustus: ‘Het kan voorzichtig wat gaan regenen in Limburg.’
Drie betekenissen
De betekenis van voorzichtig in de twee zinnen hierboven komt niet helemaal overeen met de drie betekenissen die de Dikke Van Dale geeft. Die vind je bijvoorbeeld in ‘voorzichtig te werk gaan’ (zodat er geen ongelukken gebeuren), ‘voorzichtig inschatten’ (met enige armslag) en ‘voorzichtig informeren’ (tactvol, om te voorkomen dat je iets doms zegt).
Breed inzetbaar
Voorzichtig blijkt een flexibel en breed inzetbaar woord te zijn. Kijk maar eens naar de volgende – vrij willekeurig gekozen – voorbeelden die ik van internet heb geplukt:
- Belegger kan voorzichtig weer kijken naar koopkansjes.
- Ik kan voorzichtig weer vooruitkijken.
- Je zomerjas mag voorzichtig alvast uit de kast.
- Het kabinet wil voorzichtig beginnen, gezien de onzekere economische ontwikkeling van de komende jaren.
Ik vind het moeilijk om greep te krijgen op de precieze betekenis van voorzichtig in deze zinnen, maar ‘langzamerhand’ lijkt in ieder geval een deel van de lading te dekken.
Tijdens een verslag van een bergetappe van de Vuelta op 1 september hoorde ik: ‘De weg loopt voorzichtig op.’ Hier betekent voorzichtig ‘geleidelijk’, wat dicht bij ‘langzamerhand’ ligt.
Nieuwe betekenissen?
Terug naar de zin van Peter Kuipers Munnike: ‘Het kan voorzichtig wat gaan regenen in Limburg.’ Zo op het eerste gezicht sluit de betekenis van voorzichtig aan op de tweede betekenis in Van Dale ‘voorzichtig inschatten’ (letterlijk staat in Van Dale: ‘met voorzichtigheid gebeurend of gedaan’). Toch past dit ook weer niet helemaal bij wat Kuipers Munnike bedoelt.
Daarom stel ik voor dat er aan de drie bestaande betekenissen van voorzichtig twee nieuwe worden toegevoegd. De vierde betekenis zou je kunnen definiëren als ‘langzamerhand, geleidelijk’, zoals ik hierboven heb uitgelegd. Dit is ook hoe ik voorzichtig heb gebruikt in de zin aan begin van deze Taalpraatblog. De vijfde betekenis: ‘misschien’. Die past bij de manier waarop Peter Kuipers Munnike het woord heeft gebruikt, of niet?
Ik ben benieuwd naar jouw kijk op het gebruik en de (nieuwe) betekenissen van voorzichtig.
Het volgende overdacht ik onlangs tijdens een omroepbericht in een Duitse trein dat met het zelfstandig naamwoord “Vorsicht!” begon. Men wordt goed beschouwd gemaand de blik vooruit te richten, naar voren. Zo maande mijn rijinstructeur mij de blik ver, in een naderende bocht tot geheel achterin, te richten. Niet opzij, maar vooruit. ‘Voorzichtig’ is dus met volle aandacht voor dat wat vóór jou ligt. Hierdoor bevreemdt mij de getoonde voorbeeldzin “ik kan voorzichtig weer vooruitkijken”. Allicht!
Weerman Peter Kuipers Munnike bedoelt gewoon dat het misschien een pietsje kan gaan regenen; dus dat is het vooruitzicht. Hij brengt wat variatie aan in de taal.
Dag Marcel,
Ik permiteer me de vorm van een tegenvraag. Wat is er op tegen het woord ‘voorzichtig’ – dat, zoals je aantoont, flexibel en breed inzetbaar blijkt te zijn – toe te passen in de betekenis van ‘geleidelijk’ of ‘misschien’, ook als deze betekenissen niet vermeld worden in de – overigens niet limitatieve en bijgevolg onvolledige – opsomming van betekenissen in de Dikke Van Dale. Het zijn toch talige mensen die zijn brede inzetbaarheid beproeven zodat – naar mijn wijze van zien – de opsomming van betekenissen van ‘voorzichtig’ in de Dikke van Dale, haar huidige lengte alsmede haar status van onvolledigheid’, mag behouden.