“Na twintig jaar verloor [het biermerk Bud Light] dankzij de boycot die volgde zijn positie als be-stverkochte biermerk van de Verenigde Staten.” Dit las ik afgelopen woensdag in de ‘gedrukte’ Volkskrant. En nee, het gaat mij niet om het gebruik van dankzij, maar om de afbreking be-stverkochte. Volgens de officiële woordenlijst van de Taalunie (woordenlijst.org) kun je bestverkochte op drie manieren afbreken: best-verkochte, bestver-kochte en bestverkoch-te. Be-stverkochte staat daar niet bij. Natuurlijk niet. Het is een gebroken woord.
Verstoord
Ik weet niet hoe het met jou is, maar als een woord op een onverwachte plaats is afgebroken, is mijn lezen even verstoord. Dat geldt bijvoorbeeld voor bestver-kochte. Als ik aan het einde van een regel bestver- ziet, is mijn hoofd even in verwarring en moet ik het woord (of een stuk zin) nog een keer lezen. Heb jij dat ook?
Correctie
Sinds begin vorig jaar doe ik als vrijwilliger correctie- en redactiewerk voor een informatief maandblad in de gemeente waar ik woon. De laatste correctieronde bestaat uit het bekijken van de drukproef en een van de dingen waar ik dan speciaal op let, is de afbreking van woorden. Dat afbreken gebeurt automatisch. Meestal gaat het goed, maar soms gaat het mis, net zoals in het voorbeeld uit de Volkskrant hierboven. Maar zelfs als het goed gaat, heb ik geregeld moeite met de voorgestelde afbrekingen. Niet uit principiële overwegingen, maar simpelweg omdat vreemd afgebroken woorden niet lekker lezen.
Leesbaarheid
In het augustusnummer van het blad heb ik onder andere de volgende afbrekingen verwijderd of veranderd: no-vember, the-ater, geo-pend en najaar-sproductie. De eerste twee afbrekingen zijn volgens de Taalunie wel mogelijk, de laatste twee niet. No-vember is de minst problematische afbreking, maar toch heb ik die uiteindelijk helemaal verwijderd. Hetzelfde geldt voor theater en geopend: geen afbreking. The-ater leest niet lekker en geo- is verwarrend in aanloop naar een volgende regel (geo-grafisch of geo-politiek). Najaar-sproductie is gewoon fout en is najaars-productie geworden.
In mijn ogen dient een corrector te voorkomen dat de leesbaarheid van de teksten in het gedrang komt. Een lezer moet een tekst ongehinderd kunnen lezen, zonder in verwarring te raken door vreemd of fout afgebroken woorden. Daarom besteed ik daar bij mijn correctiewerk altijd veel aandacht aan. Zou er bij de Volkskrant ook iemand zijn die op afbrekingen let?
PS
In de blogs op Taalpraat worden woorden ook automatisch afgebroken. En nu maar hopen dat er in deze blog geen gekke afbrekingen staan.
Als ontwikkelaar tussen 1999 en 2012 van een medische spellingcorrector voor Word met Nederlandstalige vaktermen heb ik honderdduizenden woord(del)en deels met de hand, deels geautomatiseerd voorzien van zowel afbreekposities als codes voor ‘correct gespeld’ en samenstelbaarheid in een samenstelling. Een spellinglijst kan niet alle denkbare woorden bevatten. Daarom werken spellingcorrectie- en afbreekmodules met codes voor beoordeling en afbreking van ook onbekende, nieuwe woorden.
De genoemde afbreekfouten zijn voor mij verklaarbaar. Het woorddeel ‘sproductie’ is inderdaad geen woord, maar de eerste syllabe daarvan, spro, voldoet wel aan regels voor morfeemstructuur in het Nederlands (vgl. sprot en sprong). Komt in de spellinglijst najaars voor als links samenstelbaar woorddeel, dan beregelt dit correcte afbreking na de bind-s in deze bezitsvorm. Ontbreekt in de spellinglijst echter een woordklasse- en afbreekcodering voor najaars, dan gokt de spellchecker (ten onrechte) dat sproductie als tweede lid in de samenstelling een welgevormd nieuw woord is.
De Spellingcommissie heeft overigens bepaald dat het niet ‘pro-gnose van dys-enterie’, maar ‘prog-nose van dy-senterie’ is.
PS
Ik heb een spellinglijst uit 2008 eens op spr nageslagen en stuit op zowel onjuiste als juiste afbreekposities. In het krappe budget was woordafbreking helaas een sluitpost. De ingehuurde taalingenieur bood mij toentertijd aan de uiteindelijk op te nemen 430.000 (!) woorden, waaronder 170.000 medische van mijn hand, automatisch van taalkundig beregelde afbreekposities te voorzien. Het foutenpromillage zou daarbij aanvaardbaar zijn. Welnu:
Hirsch-sprung NIM
Si-na-spril NILRM
aarts-priester-schap NILR!
anijspre-pa-ra-ten NIM
bij-nier-schor-spre-pa-raat NILM
blaar-sprei-dings-te-ken WIM
ca-ri-ëspre-ven-tie NIRM
darm-spruw NILRM
dys-praxie NIM
een-hand-spre-ci-sie-zui-ger NILRM
en-do-car-di-tis-pro-fy-laxe NILRM
ge-wrichts-pro-the-se NIRM
in-loopspreek-uren NIRM
je-ne-ver-be-spre-pa-raat NILM
kop–hal-spro-the-se NIRM
oeso-fagus-spraak NILRM
res-pon-spre-ven-tie NIRM
spron-grijp NILRM
stres-spro-te-ï-ne NILRM
zie-ken-fonds-spreek-uur NILR!
Een ei dat rijp voor de eisprong is, is sprongrijp. Dat blijkt spron-grijp te zijn geworden (vgl. de supermarktnaam Kijkgrijp van weleer).
Bedankt voor je uitvoerige reacties, Arnoud. Ze laten zien dat een scherpe blik van een corrector geen overbodige luxe is.
Gelukkig kan ik mijn vertalingen inleveren zonder woordafbrekingen. Wat de klanten er verder mee doen is hun zaak.
Fijn dat Taalpraat weer begonnen is, Marcel!
Je vroeg om een reactie op de afbrekingen in deze column. Welnu, ik heb een sterke voorkeur voor ‘auto-matisch’ boven ‘au-tomatisch’. Morfemisch? Zoals in het Engels?
In mijn Worddocumenten heb ik woordafbrekingen ook uitgezet, Jan. Wel zo handig. En Bert: ik ben het met je eens. Als je moet afbreken, is het belangrijk dat dit op een betekenisvolle manier gebeurt.
Mee-stal – dat mag toch wel als gekke afbreking worden gerekend 🙂
Inderdaad, Ronald. Goed gezien. Helaas kan ik de afbreking niet handmatig aanpassen en ben ik overgeleverd aan de technologie achter Taalpraat.