“Ziekenhuis weigert excuses te maken in zaak verpleegkundige, ondanks felle kritiek”. Dat was de kop boven een artikel in de Volkskrant van 28 mei. In het artikel zelf staat de volgende zin: “Het ziekenhuis is desondanks niet voornemens de verpleegkundige excuses aan te bieden.” Excuses maken of excuses aanbieden? Welke van de twee heeft jouw voorkeur? Of heb je geen voorkeur?
Excuses maken
In de digitale versie van de Dikke Van Dale staan beide vormen: ‘zijn excuus of excuses maken, aanbieden’. Geen onderscheid. Geen betekenis- of gebruiksverschil. Ik heb ook gekeken in een aantal oudere edities van Van Dale in mijn boekenkast en ook daarin komen beide woordcombinaties naast elkaar voor. In de editie van 1970 staat bij excuus bijvoorbeeld: ‘verontschuldiging; betuiging van spijt: zijn excuses maken, aanbieden; excuses vragen’.
Het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) gaat iets verder terug in de tijd. In een lemma van 1918 staat: ‘zijn excuus maken, (vroeger ook – doen), zich verontschuldigen, fr. faire des excuses.’ Twee dingen die hierbij opvallen: (1) begin 20e eeuw was excuses aanbieden blijkbaar nog niet in zwang en (2) voorheen was er sprake van een leenvertaling uit het Frans (faire > doen), maar die is in de loop der tijd uit beeld verdwenen.
Koffie maken
Ruim tien jaar geleden schreef ik een Taalpraatblog over koffie maken en andere moderne woordcombinaties met maken. Het interessante aan koffie maken is dat de woordcombinatie perfect aansluit bij de huidige tijd: waar bij excuses doen ooit sprake was van een leenvertaling uit het Frans, hebben we met koffie maken een voorbeeld van een leenvertaling uit het Engels.
Als je in een paar oudere edities van de Dikke Van Dale zoekt, zie je dat koffie maken als alternatief voor koffie zetten relatief recent is. In de tweedelige editie van 1970 staat alleen koffie zetten (overigens ook koffiezetten als één woord); in de eveneens tweedelige editie van 1976 is een eerste verwijzing naar het Engels opgenomen: ‘koffie zetten (een anglic. is koffie maken)’. In de nieuwste digitale editie hebben koffie zetten en koffie maken twee aparte voorbeeldregels en staat bij het tweede voorbeeld de toelichting: ‘leenvertaling van Engels to make coffee’. Weliswaar nog steeds een verwijzing naar het Engels, maar de twee mogelijkheden lijken steeds meer uitwisselbaar.
Spiegel van de samenleving
Excuses doen is uit het moderne Nederlands verdwenen en is vervangen door excuses maken en excuses aanbieden. Ik ben benieuwd of koffie zetten ooit het loodje legt en koffie maken als invasieve soort de inheemse variant met zetten verdringt. We gaan het zien. Wat beide voorbeelden volgens mij in ieder geval laten zien, is dat taal een spiegel van de samenleving is. Waar ooit het Frans veel invloed op het Nederlands had, drukt nu het Engels zijn stempel op onze taal.
PS Dit is de laatste Taalpraatblog van dit seizoen. Geniet van de zomer en blijf je verwonderen over onze taal.
Wat mij betreft: “excuses aanbieden”! Gegeven voorbeelden met “maken” laat de verdergaande vervlakking van de Nederlandse taal zien; dat houdt niet op!
Interessante observatie. Het apparaat heet volgens mij nog steeds een koffiezetapparaat. Misschien zijn we sinds de jaren 70 andere koffiezetapparaten gaan gebruiken en is daardoor een bepaalde connotatie van zetten verdwenen: Dankzij de espressomachine hoef ik niet meer lang te wachten op een kopje koffie. Bij thee moet ik dat nog wel en we hebben het volgens mij ook nog steeds over “thee zetten” en niet over “thee maken”.
Inderdaad, Joris. In het Engels is het wel “make a cup of tea”, dus misschien waait die vorm ook nog ooit over naar Nederland.
Duitsers ‘beten noch immer anständig um Entschuldigung’. De ánder moet bij jou de schuld wegnemen. Jij kunt bezwaarlijk trumpiaans van jouzelf verklaren dat je geen schuld hebt. Ethisch bezien zouden we daarom moeten zeggen, zoals lang geleden gebruikelijk was: “Wilt u mij hiervoor verontschuldigen/excuseren/deculpabiliseren?”
Sommige Fransen maken ook bezwaar tegen “Je m’excuse”en vinden dat het ‘Excusez moi” moet zijn, omdat je volgens hen jezelf niet kunt excuseren.
Ps:
Kán een ziekenhuis wel excuses maken?
Het bestuur ervan in ieder geval wél.
Goede zomer, Marcel!
Dag Marcel,
Het ‘maken’ van een verontschuldiging omvat zowel het ‘vragen’ als het ‘aanbieden’. ‘Aanbieden’ heeft mijn voorkeur omdat – naar mijn gevoel – de aanbieder zijn gedrag op eigen gezag/overtuiging (dis)kwalificeert, althans onafhankelijk van het oordeel van degene aan wie hij zijn verontschuldiging aanbiedt. Verontschuldiging ‘vragen’ is minder stellig omdat het soms vergoelijking uitlokt.