Mensen die mij een beetje kennen, weten dat ik een tolerante taalliefhebber ben. Ik observeer en verwonder me liever over taalverschijnselen dan dat ik ze veroordeel. Maar soms lukt dat niet. En soms is als het om tekst tussen haakjes gaat. Vorige week herlas ik een vertaalde versie van de bestseller Freakonomics van Steven D. Levitt en Stephen J. Dubner (2005), een boek dat met aansprekende voorbeelden inzichtelijk maakt wat het verschil is tussen correlatie en causaliteit, tussen samenhang en oorzakelijk verband. Buitengewoon interessant, maar ik zag heel veel tekst tussen haakjes. Te veel.
Aanvullende informatie
Laat ik beginnen met een voorbeeld van bladzijde 59 van het boek:
In 2002 werden bij het kunstschaatsen op de Olympische Winterspelen een Frans en een Russisch jurylid betrapt toen ze stemmen wilden ruilen om hun landgenoten een medaille te bezorgen. (De man die als aanstichter van de stemmenruil werd gezien, was een beruchte Russische maffiabaas genaamd Alimzjan Tochtachoenov, die ook werd verdacht van het manipuleren van missverkiezingen in Moskou.)
Een sportman die wordt betrapt op vals spelen wordt in het algemeen veroordeeld, maar de meeste fans kunnen wel enig begrip opbrengen voor zijn motief: hij wil zo graag winnen dat hij sjoemelde met de regels. (Zoals de honkbalspeler Mark Grace eens zei: Als je niet sjoemelt, doe je niet je best.) Maar een sportman die fraudeert om te verliezen wordt naar de diepste krochten van de sporthel gewenst.
Het eerste stuk tussen haakjes sluit inhoudelijk prima aan bij de eerste zin van het fragment en zou makkelijk zonder haakjes kunnen worden opgenomen. Het tweede stuk is misschien grappig bedoeld, maar dat had net zo goed zonder haakjes in de tekst kunnen worden gezet. Voor de Nederlandse lezer had het trouwens misschien nog beter weggelaten kunnen worden, want wie kent Mark Grace?
De twee voorbeelden hierboven zijn kenmerkend voor het gebruik van haakjes in Freakonomics: Levitt en Dubner proppen in hun boek de meest uiteenlopende weetjes en opmerkingen tussen de lopende tekst. Het is allemaal niet direct relevant voor het verhaal maar het staat er wel. Waarom? Waarom onderbreek je het leesritme van je lezer en blijf je niet gewoon bij je verhaal?
Keuzes maken
Schrijven is schrappen. Blijkbaar vonden Levitt en Dubner en hun vertalers het moeilijk om keuzes te maken. Vind je als schrijver dat bepaalde informatie toegevoegde waarde voor een tekst heeft, verwerk die dan in de lopende tekst. Is de informatie niet belangrijk genoeg om in je verhaal op te nemen, laat die dan weg en val je lezer er niet mee lastig.
Mijn advies: gebruik haakjes spaarzaam.
Ik omarm zonder haken je advies; dank je wel.
Teveel haakjes in leestekst is inderdaad héél irritant. Ze belemmeren het door willen lezen, én mij geeft het, terecht of onterecht, het idee dat de tekst tussen de haakjes minder relevant of geheel irrelevant is. Terwijl dat natuurlijk helemaal niet zo hoeft te zijn.
Ik ben dus, zo blijkt uit je blog, Marcel, niet de enige lezer die deze ergernis heeft, wil ik hiermee maar zeggen;-)