De media stonden afgelopen week bol van berichten over de dalende leesvaardigheid van 15-jarigen. Dat was naar aanleiding van de publicatie van het rapport Resultaten PISA-2022 in vogelvlucht over lezen en rekenen. Opvallend daarbij was dat er – zoals altijd als het over leesvaardigheid gaat – heel veel meningen werden gedeeld, maar dat elke nuance of elk besef van de complexiteit van de problematiek ontbrak. In de Volkskrant las ik een ingezonden brief over het onderwerp. Die sprak mij aan, omdat de inhoud ervan zo mooi aansluit bij een van de argumenten in mijn nieuwe boek Een andere kijk op lezen. Lees je even mee?
Karel ende Elegast
Op 7 december stond deze reactie van Sofie Saman uit Middelburg in de krant:
Wat betreft het dalende leesniveau van 15-jarigen wil ik graag opmerken hoezeer ik me verbaasd heb over het leesonderwijs van mijn zoon. Op het vwo werd er begonnen met het lezen van Karel ende Elegast en met Van den vos Reynaerde. In de hogere klassen werd er afgebouwd naar eigentijdse boeken. Een ding is zeker: op die manier sla je de liefde voor lezen keihard uit een kind. Leer kinderen alsjeblieft eerst dat lezen leuk, boeiend en spannend kan zijn en werk (indien nodig) daarna pas af naar middeleeuwse literatuur.
Boeken lezen over onderwerpen waar je geen snars van begrijpt, dat werkt niet. Het is dodelijk voor het leesplezier en voor het enthousiasme voor het vak Nederlands. Ik snap best dat een docent Nederlands iets van de geschiedenis van de Nederlandse literatuur en de ontwikkeling van de Nederlandse taal aan leerlingen wil meegeven, maar zorg dan voor een context. Zorg voor een betekenisvol kader waarbinnen bijvoorbeeld Karel ende Elegast past. Haak aan op de belangstelling van leerlingen en probeer zo hun kennis uit te breiden en hun nieuwsgierigheid te prikkelen.
Dat is in het kort hoe ik tegen literatuur op de middelbare school aankijk. Wat zijn jouw ervaringen met dit onderwerp? Hoeveel leesplezier heb jij gekregen van literatuur op school? Ik ben benieuwd.
Volledig mee eens, Marcel. Mijn kinderen lesen allemaal voor hun plezier ondanks het vak Nederlands op school (mijn jongste zoon heeft ooit gezegd dat als hij het eindexamen Nederlands zou halen, hij nooit weer Nederlandse literatuur zou lezen – en zo is het ook gebleven). Dankzij o.a. Donald Duck was het nooit een probleem om ze aan het lezen te krijgen. Als lezen leuk is, willen ze het echt wel doen.
Mijn ervaring is dat je afleert op (de middelbare) school om met plezier te lezen. De aandacht verschuift volledig naar oninteressante zaken als tekstopbouw, vervelende boeken voor oude mensen, en boeken waarvan je leert ze nooit meer te zullen inkijken. Die laatste categorie heet ‘literatuur’. Daarom heb ik ook vandaag nog veel weerstand tegen de ‘erkende’ literatuur a la Mulisch, van het Reve, etc.
Kortom: ik sluit me graag aan bij het pleidooi om lezen weer leuk te maken. De rest volgt (grotendeels) vanzelf
Helemaal mee eens, Marcel. Mijn middelbare schoolopleiding in Engeland heeft voor mij Shakespeare voor altijd verknald. Bah. Verschrikkelijk.
Het kan vast allemaal beter, het leesonderwijs, met de leeslijsten en alle verplichte examenstof. Maar…ik had nooit het gedicht Vastgoed van Vinkenoog leren lezen zonder die leeslijst, en ik was gefascineerd door de rauwe stijl in Ivoren Wachters van Vestdijk.
Mijn nieuwsgierigheid naar lezen en literatuur is wel degelijk gestimuleerd op de middelbare school. Wij gingen bijvoorbeeld naar een moderne uitvoering van Shakespeare, of we luisterden naar een songtekst van Ramses Shaffy en analyseerden die.
Maar ook de huidige docenten hebben toch de wereld aan middelen om het lezen en plezier in taal aan te wakkeren?
Het is alleen aan hen om deze middelen in te zetten bij de vertaling van literatuur naar de wereld waarin hun leerlingen opgroeien.
Ik was ten aanzien van mijn schoolopleiding een ‘laatbloeier’. Bezocht door omstandigheden de (avond)HBS als dertigjarige en kan bevestigen dat ‘Van den vos Reynaerde’ op die leeftijd géén noemenswaardige schade toebrengt aan de liefde voor lezen.
Niet dat je weet wat er daadwerkelijk in de klas plaatsvond, maar op basis van een mening van een moeder is het oordeel al weer klaar. Typisch voorbeeld van het ontbreken van nuance terwijl je er zo tegen leek te verzetten.