Binnenkort verschijnt mijn nieuwe boek Een andere kijk op lezen bij Uitgeverij Blink. Zodra het is verschenen, laat ik het je weten, maar waar ik het hier over wil hebben, houdt direct verband met dat boek. De afgelopen twee weken ben ik namelijk samen met een eindredacteur druk bezig geweest met de correctie van de proef. Bij veel wijzigingen ging het om een afbreking.
Foute afbrekingen
Hoe je woorden kunt afbreken, vind je onder andere op de website woordenlijst.org van de Nederlandse Taalunie. Dat is de digitale versie van Het Groene Boekje. Op de 265 bladzijden van mijn boek vond ik maar vijf afbrekingen die niet op woordenlijst.org te vinden zijn: woor-dreeksen, structuu-relementen, schri-jft, younga-dultboeken en WhatsAp-pberichten. Dat ze fout zijn, is onbetwistbaar, lijkt mij.
Probleemloze afbrekingen
Ik heb een hekel aan afbrekingen, maar soms kan het niet anders. Eerlijk gezegd, vormen de meeste afbrekingen ook geen probleem. Een paar voorbeelden: ver-borgen, omge-gaan, zelfver-trouwen, kinde-ren en leesvaardig-heid. Deze afbrekingen zijn taaltechnisch correct en sluiten aan bij de adviezen op woordenlijst.org, maar volgens mij gaat het om meer dan technische correctheid. Een cruciaal aspect is leesbaarheid. Als ver-borgen bijvoorbeeld aan het einde en begin van een regel midden op een pagina staat, is het geen probleem, maar als ver- aan het einde van een rechterpagina staat en je pas na het omslaan van een bladzijde leest dat het tweede deel borgen is, dan is dat niet handig. Dat kost leestijd en leesbegrip.
Lelijke afbrekingen
Dan zijn er ook nog lelijke afbrekingen, zoals ac-ties, ba-sisschoolleerlingen, laagge-letterden, literai-re, sa-menleving en bankza-ken. Voor de officiële spelling zijn deze afbrekingen allemaal correct, maar ze lezen gewoon niet lekker. De kleine stukjes ac-, ba-, sa- en -re kunnen makkelijk naar een volgende regel worden getransporteerd, zoals bij acties en literaire, of anders afgebroken: basis-schoolleerlingen en samen-leving.
Bij laagge-letterden en bankza-ken is het beter om rekening te houden met de samenstelling en betekenisvolle eenheden bij elkaar te houden: laag-geletterden en bank-zaken. Dit soort automatisch gemaakte, lelijke afbrekingen ben ik in de eerste proef van mijn boek veel tegengekomen: basison-derwijs, filosofieboe-ken, opleidingsni-veau, laagop-geleide, taakuit-voering, adolescen-tenliteratuur, oppervlak-tedyslexie, mbo-op-leiding (het gaat om het tweede streepje) en neurowe-tenschapper. Volgens de Taalunie zijn deze afbrekingen correct, maar in mijn ogen zijn ze niet wenselijk. Daarom heb ik ze ook gewijzigd en in sommige gevallen helemaal vermeden.
Afgebroken namen
Wat in mijn ogen vooral niet kan: namen afbreken. Ik besef dat een softwareprogramma niet ‘weet’ wanneer een letterreeks een naam is, maar de volgende afbrekingen in de proef waren wel storend: Da-vid, He-len, De Groe-ne Amsterdammer, Het Financi-eele Dagblad. Dat soort afbrekingen heb ik dus ook allemaal verwijderd.
Zomerse onderbreking
En zo komen we van afbrekingen bij een onderbreking. Dit is namelijk de laatste Taalpraat van dit seizoen. Begin september start het nieuwe seizoen. Ik wens je een fijne, ontspannende en inspirerende zomer.
Nog zo’n rare afbreking: voor ‘apneu’. De woordenlijst van de Ned. Taalunie geeft als juiste afbreking: ‘ap-neu’. Ik doe daar niet aan mee en breek ‘apneu’ af als: ‘a-pneu’. Dat betekent: ‘zonder adem’. Deze a- is de ‘alfa privans’, en die ‘neemt weg’ wat volgt. Zie ook bv. ‘a-sociaal’
Dag Marcel,
Ik volg je in je ‘afbreking kritiek’. De afbreekpraktijk die in handgeschreven brieven gangbaar is, zou leidend moeten zijn; je gevoel maakt geen storende afbrekingen!
Als bedenker en samensteller van Pinkhof Medische spellingcontrole, een invoegtoepassing (add-in) voor Microsoft Office die tussen 1999 en 2012 vier edities heeft beleefd, heb ik per editie zo’n 400.000 afbreekposities gecontroleerd en deels beregeld in overleg met een taalkundig programmeur, die overigens ook de ‘gewone’ spellchecker voor Microsoft verzorgde. Elk woord in een serieuze spellinglijst heeft een lange taalkundige code, die onder meer aangeeft of een woord een eigennaam is, of het links of rechts samenstelbaar is al dan niet met een verplicht streepje en of het woord een beginhoofdletter mag krijgen. Deze code dient voor soepele woordafbreking en zinnige verbetersuggesties. Een spellchecker laat weinig aan het toeval over, hoor.