Foto-onderschrift in het Brabants Dagblad van 9 januari: “Op de A2 bij Zaltbommel gebeurde een ongeluk met vier auto’s.” Inleiding van het krantenartikel: “Op de A2 bij Zaltbommel is maandagochtend iets voor 08.00 uur een ongeluk met vier auto’s gebeurd. Het ongeval vond plaats in de richting Den Bosch.” Waarom staat er de eerste keer gebeurde en de tweede keer is gebeurd? Het is een vraag waar ik in algemene zin vaker mee te maken heb.
De regels
Dit is wat de taaladviesdienst van de Taalunie schrijft over een van de aspecten van het gebruik van de onvoltooid verleden tijd (o.v.t.): “De onvoltooid verleden tijd wordt om te beginnen gebruikt om een aantal samenhangende, doorgaans opeenvolgende gebeurtenissen in het verleden te beschrijven; het gaat dan vaak om een verhalende context, bijvoorbeeld een boek, een levensbeschrijving of een recente (uit meerdere zinnen bestaande) gebeurtenis.” Een voorbeeld: “Ik was gisteren in Brussel. Het was de hele dag mooi weer.”
Over de voltooid tegenwoordige tijd (v.t.t.) schrijft de Taalunie: “De voltooid tegenwoordige tijd wordt gebruikt om een los feit, een enkelvoudige gebeurtenis te beschrijven. Het gaat dan vaak om iets wat recent heeft plaatsgevonden, maar het kan ook naar een wat verder verleden verwijzen. Vaak gaat het dan om een feit of voorval dat als afgerond wordt beschouwd.” Een van de voorbeelden op taaladvies.net: “Ik heb gisteren een appeltaart gebakken.” Let op het gebruik van vaak in de omschrijving: er is speelruimte.
Door elkaar
Terug naar het voorbeeld uit het Brabants Dagblad. Het foto-onderschrift en de inleiding heb je gezien. De rest van het (korte) artikel is als volgt: “Vanwege het ongeluk werd een rijstrook afgesloten. Rijkswaterstaat meldde rond 08.30 uur dat de weg weer vrij is. Wel had het wegverkeer een tijd last van file door het ongeval. Vanwege de drukte op de A27 en A59 was het niet mogelijk om het verkeer om te leiden.”
Je ziet dat het hier duidelijk om een “verhalende context” gaat. Om die reden is gekozen voor de o.v.t. Heel opvallend is het daarom dat in die ene zin in de inleiding toch is gebeurd staat. Dat past bij de volgende verhelderende opmerking van de taaladviesdienst van de Taalunie: “Een zin in de voltooid tegenwoordige tijd kan als introductie dienen voor een wat langere beschrijving van een gebeurtenis of een opeenvolging van gebeurtenissen in het verleden; de rest van die beschrijving staat dan vaak in de onvoltooid verleden tijd als het om een verhalende context gaat.” In het artikel in het Brabants Dagblad moet je het gebruik van de v.t.t. (is gebeurd) dus zien als inleiding op het verslag (en de bijbehorende foto). Daarmee is het verhaal rond. Of niet?
Verband met het heden
De Taalunie heeft nog een interessante toevoeging: “De voltooid tegenwoordige tijd duidt vaak een gebeurtenis uit het verleden aan die ook nu nog relevant is, zoals het vervolg van (2) laat zien. … (2) Karel heeft vroeger in Leiden gewoond. Daarom kent hij die stad goed. (als losse mededeling, opzichzelfstaand feit)”.
Ik begrijp de regels, maar ik heb er toch een beetje moeite mee. De voorbeelden en uitleg die de Taalunie geeft, zijn helder. Daar gaat het niet om. Maar ik gebruik de v.t.t. (met zijn/hebben) soms toch ook in situaties waar, volgens de regels hierboven, de o.v.t. zou moeten staan. De v.t.t. is in mijn ogen dynamischer, juist doordat je daarmee een duidelijk verband met het heden legt. Ik krijg soms wijzigingen op mijn gebruik van de v.t.t. in de teksten die ik vertaal of schrijf, bijvoorbeeld in kwartaalberichten van ondernemingen. Ik snap dat het kwartaal op het moment van publicatie is afgerond, maar ik vind het wel jammer dat er dan geen v.t.t. mag staan. Zeker als je beseft dat wat in het ene kwartaal gebeurt, altijd gevolgen heeft voor het volgende kwartaal. Vergelijk bijvoorbeeld “We hebben in het tweede kwartaal weer winst gemaakt” met “We maakten in het tweede kwartaal weer winst.”
De o.v.t. is voor mij een statisch eindpunt. De v.t.t. staat voor mij voor dynamiek en het onverbiddelijke voortschrijden van de tijd.
Het komt me voor dat in het genoemde voorval het verschil tussen onvoltooid verleden tijd en de voltooid verleden tijd nogal irrelevant is.
Marcel, ik kan me zo voorstellen dat in krantenkoppen en foto-onderschriften de ruimte beperkt is, en dat daarom eerder voor de o.v.t. wordt gekozen.
Maar ik heb het idee dat er tegenwoordig sowieso vaker van de o.v.t. gebruik wordt gemaakt; ik “struikel” er regelmatig over en herinner me dat niet zo van “vroegâh”. Meestal geef ik in die gevallen de voorkeur aan de v.v.t.
Enne … ik wil niet het Engels overal de schuld van geven, maar soms heb ik de indruk dat in snel en/of niet-professioneel vertaalde teksten zonder verder nadenken de simple past/o.v.t.-structuur wordt overgenomen, en dat-ie daarom meer wordt gebruikt.
Ik ben het helemaal met je eens Marcel, maar mag ik even lichtelijk van het eigenlijke thema afwijken en mijn enorme vreugde uiten over het feit dat je in het Brabants Dagblad kennelijk nog gewoon kunt lezen dat een rijstrook is afgesloten *vanwege* een ongeluk? Tegenwoordig worden rijstroken toch meestal afgesloten *door* ongelukken.
Enne … Astrid, gewoon rustig doen hoor, het Engels overal de schuld van geven. Is vaak een heel goede uitgangshypothese.
Waar ik de laatste tijd over struikel, is dat verslaggevers steeds vaker de onvoltooid tegenwoordige tijd gebruiken om iets te vertellen dat al voorbij is (“Tien jaar geleden woont Karel in Leiden.”) Soms werkt dat om een nieuwsbericht wat spannender te maken, maar vaak vind ik het misplaatst, raar, of zelfs verwarrend. Ik heb het nooit echt geanalyseerd, maar misschien is dat iets voor jou Marcel 😉