“Sommige problemen lossen vanzelf op.” Dat zei Frank Snoeks begin september tijdens zijn verslag van de voetbalwedstrijd Noorwegen-Nederland op 1 september. Snoeks is een geweldige sportverslaggever met heerlijk taalgebruik. Maar hier had hij het mis. Taalkundig gezien dan. Of toch niet (helemaal)?
Wederkerend
Volgens de regels had Frank Snoeks moeten zeggen: “Sommige problemen lossen zich vanzelf op.” Je had het misschien meteen al gezien. En de kans is ook groot dat je dit zich-loze gebruik van oplossen afkeurt. Maar niet alleen Frank Snoeks laat zich vallen, heel veel Nederlandstaligen doen dat. Twee recente voorbeelden uit de media:
* Ze verzamelden op de Dam. (NOS Journaal, 3 oktober)
* We moeten wel bewust zijn dat het Chinese technologie is. (2Vandaag, 30 september)
Niets nieuws
Dit verlies van het gebruik van zich is niets nieuws. Joop en Kees van der Horst schrijven in hun Geschiedenis van het Nederlands in de twintigste eeuw (1999) dat bijna elk taaladviesboek sinds 1730 wel iets zegt over het ontbreken van zich bij wederkerende werkwoorden:
“Vooral het ten onrechte weglaten van zich was, of is, een bron van ergernis. Ook het omgekeerde komt trouwens voor: het gebruik van zich waar het volgens de regel niet moet. En ‘volgens de regel’ moeten we dan meestal opvatten als: ‘zoals het vroeger was’. Het ziet er inderdaad naar uit dat het gebruik van zich in de 20e eeuw verandert.”
Taalverandering
Volgens Joop en Kees van der Horst kun je het veranderend gebruik van zich niet los zien van andere taalveranderingen: “Vermoedelijk is niet zich de kern van de zaak maar gaat het om het werkwoord waar zich bij hoort.” Inderdaad. Sommige werkwoorden verliezen hun lijdend voorwerp of wederkerend voornaamwoord (oplossen). Andere werkwoorden krijgen er juist een lijdend voorwerp of wederkerend voornaamwoord bij (beseffen). Het gebruik van werkwoorden verandert. Of, zoals je tegenwoordig kunt zeggen: het gebruik wijzigt. Wijzigen is een voorbeeld van een werkwoord waarin de verandering naar gebruik zonder lijdend voorwerp zo ongeveer is afgerond: “Onze tarieven wijzigen per 1 juli 2021.” Dat klinkt tegenwoordig heel normaal. Dus: sommige problemen lossen vanzelf op. Alles went. Ook al moet je je wel beseffen dat je je er soms best aan kunt irriteren. Geintje.