Wereldwijd

Heb jij dat ook weleens? Dat je twijfelt over het gebruik van een woord? Dat je het gevoel hebt dat er iets wringt? Ik heb dat geregeld bij wereldwijd. Afgelopen vrijdag kwam het gebruik van wereldwijd dan ook ter sprake tijdens een dag over het vertalen van schijnbaar eenvoudige woorden. Het was een vertaaldag van Teamwork die ik samen met mijn compagnon Tony Parr had georganiseerd.

Vertaling uit het Engels
Internationale bedrijven zijn dol op het gebruik van global in hun Engelse teksten. Het woord geeft ook cachet. Global reach, global workforce: “Kijk ons eens: wij zitten echt overal.” Vaak is wereldwijd een prima vertaling. Maar niet altijd. In bijvoorbeeld “good collaboration between the global and local teams” kun je global niet vertalen met wereldwijd, maar zul je een creatievere oplossing moeten bedenken, zoals “goede samenwerking tussen teams in binnen- en buitenland”. De beste oplossing is altijd afhankelijk van de context.

Dikke Van Dale 1976
Het bijzondere aan wereldwijd is dat het een leenvertaling is. Dat wordt duidelijk als je in een wat oudere versie van de Dikke Van Dale kijkt. In de tiende druk van het woordenboek (1976) staat bijvoorbeeld het volgende:

[wereldwijd, bn., een af te keuren anglicisme voor: verbreid over, geldend voor de hele wereld, wereldomvattend]

Het bijzondere hieraan is dat het ook zo in het woordenboek staat: inclusief de vierkante haken. Daarmee lijkt Van Dale destijds te hebben willen zeggen dat wereldwijd wel wordt gebruikt, maar dat het eigenlijk geen plaats in het woordenboek verdient.

Dikke Van Dale online
Zo’n 45 jaar later is dat anders. Dit is wat er in de huidige online editie van het woordenboek staat:

wereldwijd
bijvoeglijk naamwoord
1879 < Engels world-wide
verbreid over, geldend voor de hele wereld,
= wereldomvattend, mondiaal
• wereldwijde web
= world wide web
• een wereldwijd netwerk
• een wereldwijde epidemie, oorlog, recessie

Niets meer aan de hand. Wereldwijd is afgeleid uit het Engels maar wordt ook als normaal Nederlands woord gezien.

Mis
Toch gaat het weleens mis. Kijk maar eens naar dit artikel op nos.nl: “Koning opent wereldwijd klimaatcentrum in Rotterdam”. Het stuk begint als volgt: “In Rotterdam heeft koning Willem-Alexander het mondiale hoofdkantoor geopend voor ‘klimaatadaptatie’.” “Mondiaal hoofdkantoor”? Oké. Maar “wereldwijd klimaatcentrum”? Niet oké. Een centrum kan immers zelf nooit wereldwijd zijn. Dan is het geen centrum meer. Je vraagt je af hoe iemand zoiets kan opschrijven. Het antwoord: het is een onterechte, onnatuurlijke vertaling van global in de Engelse naam van het centrum: Global Center on Adaptation.

Collectief taalgevoel
Welke lessen kunnen we hieruit trekken? Ten eerste, je kunt woorden uit een andere taal niet altijd op eenzelfde manier in het Nederlands vertalen. Nadenken is altijd wenselijk. Bij het voorbeeld met wereldwijd is dat niet gebeurd. Dat zie je ook als je in Google op “wereldwijd klimaatcentrum” zoekt: diverse andere media hebben de woordcombinatie klakkeloos overgenomen. Ten tweede, taalgebruikers moeten aan nieuwe woorden wennen. Het gebruik van wereldwijd is nog niet helemaal ingebakken in ons collectieve taalgevoel. Dat heeft tijd nodig. Maar uiteindelijk komt het goed.