Je weet niet wat je zegt

Soms zeg je of schrijf je niet wat je wilt zeggen of schrijven. Dat kan aan jezelf liggen of aan de omstandigheden. In deze blog geef ik drie voorbeelden: een klassieker en twee recente situaties uit de pers. We doen een spelletje. Oké? Bekijk in elk geval eerst het voorbeeld om te zien of je de onbedoelde verwarring of betekenisverdraaiing ziet. Lees pas dan de uitleg.

Voorbeeld 1
Het eerste voorbeeld komt van rijksoverheid.nl:

“Afghanistan bevindt zich op een kruispunt: het vredesproces is fragiel en we moeten ervoor waken dat de behaalde vooruitgang niet ongedaan gemaakt wordt.”

In deze zin gaat om het gebruik van waken. Altijd moeilijk. Waken is een formeel woord en betekent volgens de Dikke Van Dale: ‘erop toezien dat het genoemde niet gebeurt’. Het is een woord met een negatieve lading, wat betekent dat je bij de bedoelde betekenis strikt genomen geen niet mag gebruiken. Doe je dat wel, dan beweer je het tegenovergestelde van wat je wilt zeggen. Toch schrijft bijvoorbeeld de Taalunie: “De constructie ervoor waken dat kan zowel met als zonder niet gebruikt worden; er is geen betekenisverschil.” Het gebruik van waken is in de loop der tijd veranderd. Of liever: wat ooit als fout gebruik gezien werd, is nu ook goed. De geleerden bewegen mee met het volk.

Voorbeeld 2
Uit de Volkskrant van 17 september:

“President Macron heeft donderdag in Parijs een ingepakte Arc de Triomphe onthuld. De vorig jaar overleden kunstenaar Christo (84) heeft het ontwerp gemaakt voor het inpakken van de triomfboog aan de kop van de Champs-Élysées. Al in 1962 maakte hij zijn eerste plannen daarvoor.”

Ik ben benieuwd of de journalist die het stukje heeft geschreven, bewust met twee betekenissen van onthullen heeft gespeeld. Onthullen is hier gebruikt in de tweede betekenis zoals die in de Dikke Van Dale staat: ‘de plechtige handeling verrichten waarbij een gedenkteken ingewijd wordt’. Dat is natuurlijk prima. Maar zoals het er in de eerste zin van het stukje staat, is het buitengewoon grappig. De eerste betekenis in het woordenboek is namelijk: ‘van het hulsel ontdoen’. En dat is wat er juist NIET is gebeurd.

Voorbeeld 3
Het derde voorbeeld komt van nos.nl van 21 augustus:

“De interesse van internationale clubs in PSV-trainer Roger Schmidt is deze zomer groot geweest. Volgens algemeen directeur Toon Gebrands heeft de Duitser echter geen seconde getwijfeld over een vertrek uit Eindhoven.”

Dit lijkt me een voorbeeld van goed bedoeld, maar slecht uitgevoerd. Het gaat om “geen seconde getwijfeld over een vertrek uit Eindhoven”. Stel je kent de situatie bij PSV niet, wat lees je dan hier? Zonder kennis van de context en alleen op basis van de betekenis van de woorden is de enig mogelijke conclusie dat Roger Schmidt bij PSV is vertrokken. Maar dat is niet gebeurd. Wat er had moeten staan, is dat hij zich juist helemaal thuis voelt in Eindhoven en bij de club blijft. Voorlopig dan, want in voetbal draait alles om dagkoersen.

En? Heb je de betekenisverdraaiingen gezien? Grappig, hè?