Hoe verandert onze taal?

Alle meubels staan op hun plaats. Alle dozen zijn uitgepakt. Onze verhuizing is afgerond. Gelukkig, want het is een hels karwei. Maar zoals ik eerder schreef, levert verhuizen ook verrassende ontdekkingen op. Zo kwam ik in een van de verhuisdozen een boek tegen dat vermoedelijk van mijn vader is geweest: Hoe schrijf ik mijn brieven. Nuttige wenken en praktische voorbeelden van brieven, requesten, acten, “samengesteld” door W. Blom en uitgegeven door Mulder & Co in Amsterdam.

Ruim 70 jaar oud
Het boek, de zestiende druk, is waarschijnlijk van kort na de Tweede Wereldoorlog en is dus ruim 70 jaar oud. Een datum is nergens te vinden, maar in de inleiding is sprake van een aantal nieuwe “spelregels”. Een daarvan is de verandering van de uitgang -sch in -s, zoals mensch-mens en bosch-bos. Dit betekent dat het boek kort na de spellingherziening van 1947 moet zijn verschenen.

Wat is er veranderd?
Natuurlijk is er heel veel veranderd. Niet alleen in de taal zelf, maar ook in de manier waarop we schrijven. In het boek gaat het vooral over brieven. Maar wie schrijft er nog brieven? Het gaat over adressering boven brieven en op etiketten. Maar wie verstuurt er nog correspondentie in enveloppen? En het gaat over de schrijfmachine: “dit moderne wonder der techniek”.

Andere taal
Een van de meest opvallende verschillen tussen de taal in het boek en de taal die wij tegenwoordig gebruiken, is de stijl. Het grootste deel van het boek bestaat uit voorbeelden, zoals “brieven bij feestelijke gelegenheden”, “uitnodigingsbrieven”, “verzoekbrieven” en “sollicitatie-brieven” (“… maar weinig jongelui [zijn] in staat een behoorlijke sollicitatie-brief te schrijven”). Een paar voorbeelden van openingszinnen die je volgens het boek zou kunnen volgen:

* Het is wel is waar niet zo lang geleden, dat ik nog in Uw midden verkeerde, maar het nieuwe en vreemde van mijn omgeving doet in mij de behoefte opkomen U enige regels te schrijven. [Brief van zoon aan ouders]
* Nu ik helaas door de omstandigheden verhinderd ben op deze feestdag aan je zijde te vertoeven en ik je dus niet persoonlijk de hand kan drukken, zij het mij vergund je door deze hartelijk te feliciteren met je verjaardag en in zwakke woorden uit te spreken al de goede wensen, die ik voor jou in mijn hart draag. [Brief aan een bruidegom]
* Op de met Uw announce Nr. … in de … aangeboden positie van bediende in de ijzerbranche ben ik zo vrij te reflecteren. [Sollicitatiebrief]

Wat is niet veranderd?
Opvallend is dat met name de algemene schrijftips in het boek tijdloos zijn. Een paar voorbeelden van goede adviezen:

* Om een brief goed te kunnen schrijven, moet men een duidelijke voorstelling hebben van wat men eigenlijk wil mededelen.
* De gedachten moeten in logische orde op elkaar volgen, zodat er geen verwarring kan ontstaan.
* Houdt de brieven zo kort mogelijk. [Opvallende gebiedende wijs met -dt]
* … vele jongeren en ook ouderen … vergeten vaak, dat een onbenullige en duffe inkleding oorzaak zijn, dat hun brieven na lezing der eerste cliché-achtige zinnen terstond in de prullenbak terechtkomen. [Over sollicitatiebrieven]

De taal in het boek is gedateerd. Toch is het heel vermakelijk om al die voorbeeldbrieven te lezen. Ze geven een beeld van een wereld die niet meer bestaat. Wat wel opvalt, is dat de taal in het laatste deel van het boek onveranderd is gebleven: de taal van akten en overeenkomsten, de taal van juristen en notarissen. “De aanvaarding geschiedt op heden in eigen gebruik en genot.” Dat soort zinnen vonden wij onlangs ook weer terug in onze eigen koopakte. Ondoorgrondelijke taal soms. Die zou wat mij betreft ook mogen veranderen.