De komma is een machtig leesteken. Vaak zorgt de komma voor een helder verband tussen zinsdelen. Maar soms gaat het mis of lijkt het mis te gaan. Er staat ook weleens een komma waar een punt of puntkomma duidelijker zou zijn. Tegelijkertijd zijn er zinnen met een puntachtige komma waarin meer aan de hand is. Wat dan? Ik laat het graag zien.
Komma als punt
Kijk eens naar deze twee voorbeelden:
1. Zaal 1 en 2 kunnen worden samengevoegd, hierdoor ontstaat er een maximum capaciteit van 22 personen.
2. In je ogen zitten cellen die bijzonder gevoelig zijn voor blauw licht. Als ze dat krijgen, geven ze een seintje aan de delen van het brein die gaan over ons slaap- en waakpatroon, die bepalen in hoeverre je je energiek voelt.
De komma’s zijn vreemd. Als je in zin 1 per se een komma wilt gebruiken, dan zou je hierdoor moeten vervangen door waardoor. In zin 2 verwacht je tussen waakpatroon en die een punt, een puntkomma of een dubbele punt. Er is hier namelijk sprake van twee zinnen. Maar er staat een komma. Heeft de schrijver iets anders in gedachten gehad?
Komma als verbinder
Met een beetje creativiteit zou je kunnen beargumenteren dat de komma na waakpatroon in zin 2 meer betekent. Ik kom er zo meteen op terug. Eerst twee andere zinnen met opvallende komma’s:
3. De met dertig mensen gevulde kerk deed geen recht aan de overledene, er was geen condoleance en ook geen borrel na.
4. De trend van digitalisering blijft, die gaat niet meer weg.
Wat is in beide zinnen het inhoudelijke verband tussen het stuk voor de komma en het stuk erna? Volgens mij is in zin 3 het tweede stuk een onderbouwing van de bewering in het eerste stuk. En in zin 4 is het tweede stuk een herhaling, een versterking van de boodschap in het eerste deel. Maar je zou ook kunnen zeggen dat de komma in zin 3 de betekenis heeft van want. En in zin 4 zou en een prima vervanger van de komma zijn. Net als in zin 2 trouwens.
Komma met betekenis
De komma met de betekenis van een voegwoord. Dat kan dus. Maar waarom staat er geen want of en? Waarom een komma? Is het onwetendheid? Is het slordigheid? Hebben de schrijvers van zin 2, 3 en 4 bijvoorbeeld het bestaan van de puntkomma over het hoofd gezien? Of zit er een diepere betekenis achter?
Misschien dit: de komma is bedoeld als kort rustpunt tussen twee zinnen of zinsdelen die inhoudelijk nauw met elkaar verbonden zijn. Door het gebruik van een voegwoord in plaats van een komma krijgt het tweede stuk net iets meer nadruk en kracht. De komma als een aanloopje naar een belangrijke mededeling. En die ‘voegwoordelijke’ betekenis dan? Die kan – en moet – de lezer maar lekker zelf invullen.
Als je in zin 2 na ‘waakpatroon’ het voegwoord ‘en’ gebruikt, zou ik geneigd zijn om daar toch nog een komma voor te zetten. Hoewel veel mensen op school hebben geleerd dat je voor ‘en’ nooit een komma mag plaatsen, vind ik dat dat wel kan als het woord ‘en’ een nieuwe hoofdzin inluidt, met name bij vrij lange zinnen als zin 2.
Helemaal mee eens, Jan. Maar er staat nu geen ‘en’. Is dat niet interessant? En als er ‘en’ had gestaan, dan had er in plaats van de komma ook een punt mogen staan. Precies om de reden die jij noemt: om te voorkomen dat de zin te lang wordt.
Het is pure slordigheid, denk ik, waardoor overal komma’s in plaats van punten worden gebruikt, straks gebruiken we helemaal geen punten meer, voor de lezer maakt het blijkbaar niet zoveel meer uit, alleen aan het einde van de zin ziet het er een beetje raar uit,
Het is gewoon een weerspiegeling van de spreektaal,
Is de komma niet langzamerhand een van de ondergeschoven kindjes in onze spelling geworden? In de snel-teksten op de sociale media wordt ze steeds zeldzamer. Wellicht is er een relatie van deze snel-teksten met het grotere werk?