De juiste toon

Op nos.nl staat een op 5 december geplaatst artikel met als titel: “Duits scheepswrak uit Eerste Wereldoorlog gevonden bij de Falklandeilanden”. Het gaat over de gezonken Duitse pantserkruiser SMS Scharnhorst die is terug gevonden. De laatste zin van het artikel is als volgt: “De SMS Scharnhorst en alle 800 opvarenden vonden een zeemansgraf.” Het is een interessante zin en ik leg graag uit waarom.

Keuzes
Wat wij lezers niet weten, is hoe de schrijver tot dit zinnetje is gekomen. Hij of zij wilde in ieder geval duidelijk maken dat niemand van de pantserkruiser het drama heeft overleefd. Maar ja, hoe zeg je dat? Als je schrijft “alle 800 opvarenden zijn ter plekke overleden” heb je niet echt een pakkende zin. Zeker niet als het de laatste zin van een artikel is. Dat geldt bijvoorbeeld ook voor de volgende alternatieven:

* Alle 800 opvarenden zijn met pantserkruiser en al naar de zeebodem gesleurd.
* De SMS Scharnhorst is met man en muis vergaan.
* De SMS Scharnhorst is gezonken en alle 800 opvarenden zijn verzopen.

Stijlloos
U voelt het al. Het eerste alternatief is beeldend maar gruwelijk, het tweede klinkt als een zin uit een roman en is in feite zielloos en het laatste is stijl- en respectloos. De schrijver van het artikel heeft gekozen voor een neutralere uitdrukking: “vonden het zeemansgraf”. Oké, het is een cliché, maar het leest wel lekker en toont medemenselijkheid.

Stijlvol
Wat wil ik hier nou mee zeggen? Welnu, dit. Elke taalgebruiker beschikt over een enorm arsenaal aan taal. Bij elke zin die iemand opschrijft of uitspreekt, heeft hij of zij tig keuzes. Welke keuze er per geval wordt gemaakt, hangt af van onder andere context, stemming en persoonlijke voorkeur. Die combinatie bepaalt in welke stijl je schrijft of spreekt. Stijl is voor mijn gevoel een van de belangrijkste aspecten van taal en wat mij betreft, zou daar – ook op scholen – meer aandacht voor mogen zijn. Taal is uiteraard een buitengewoon belangrijk communicatiemiddel, maar woordkeuze en stijl bepalen de toon.

5 reacties op De juiste toon

  1. Louis zegt

    Belangrijk punt dat je maakt, Marcel. Stijl blijkt in tekst, en ook in spraak (meer visueel) dominant te zijn in menselijke interactie.
    Bij het lezen van de door jou geciteerde zin trok een minder essentieel puntje onmiddellijk mijn aandacht: kan ook een schip een zeemansgraf krijgen? Blijkbaar ging ik er, terecht of onterecht, gedachteloos van uit dat dit voorbehouden is aan mensen.
    P.S. En heb ik in de laatste zin de crux van je “verwarrende tijden”-les van vorige week wel voldoende opgepikt?

  2. Marcel Lemmens zegt

    Dank je, Tony en Louis. Een schip kan inderdaad geen zeemansgraf krijgen. Dat is voorbehouden aan mensen. Interessant is wel dat er twee soorten ‘zeemansgraf’ zijn: je kunt het krijgen (als je actief ‘begraven’ wordt in de zee) of je kunt het vinden. In het laatste geval is er geen sprake van keuze.

  3. Mirjam van Elst zegt

    Er is hoe dan ook geen sprake van een keuze, toch? Of je overlijdt als je je op een schip bevindt en je wordt in de zee ‘begraven’ of je verdrinkt en vindt zo je zeemansgraf. Bij een keuze denk ik aan zelfdoding.

  4. Marcel Lemmens zegt

    De mensen op het schip hadden inderdaad geen keuze, Mirjam. Maar de schrijver wel. 😉

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *