Kommaneuken over Bach en Pinkeltje

De komma is natuurlijk een heel belangrijk leesteken. Dat zal ik niet ontkennen. Er worden zelfs hele rechtszaken uitgevochten over het gebruik, of het ontbreken, van een komma. Maar dat is een juridische kijk op taal en die is soms zo bizar dat ik daar mijn vingers niet aan wil branden. Wel wil ik het hebben over een zinnetje dat vorige week in de taalrubriek van de Volkskrant stond. Daarin ging het ook over een komma.

Rechtszaak
Eerst toch even iets over een rechtszaak in de VS in 2017. Daarin kreeg een zuivelbedrijf maar liefst 10 miljoen dollar aan de broek. Meer informatie hierover vind je onder andere op deze webpagina van Tekstblad. Het gaat weliswaar om een ‘Engelse komma’ (de Oxford-komma), maar de zaak laat mooi zien dat zo’n klein tekstwurmpje zo veel betekenis kan hebben.

Twee kernfuncties
Over de komma zijn hele boeken geschreven. Ik heb dan ook niet de pretentie dat ik in ongeveer 400 woorden alle nuances van het gebruik van de komma kan uitleggen, maar volgens mij heeft die twee kernfuncties:

– bevorderen van de leesbaarheid van tekst
– verduidelijken van de betekenis van tekst

De komma tussen twee persoonsvormen, zoals in “Niet alles wat kan, moet” is een voorbeeld van de eerste functie. De komma in de rechtszaak zou je enerzijds als een leesbaarheidsbevorderend leesteken kunnen zien, maar voor de juristen werd het een betekenisding. Dat is net als in “Mijn broer die in Tiel woont, is 70.” Er staat géén komma achter broer, omdat dat zou betekenen dat ik maar één broer zou hebben. Maar dat is niet zo. Ik heb er twee. Betekenis dus.

Bach en Pinkeltje
Elke donderdag staat er een taalrubriek in de Volkskrant. Afgelopen donderdag ging een van de stukjes over de puntkomma en de komma. Dit is de laatste alinea:

“Maar toch, ‘als een komma de duidelijkheid of leesbaarheid van een zin vergroot, mag hij worden toegevoegd, óók voor en’, doceert Onze Taal. Sterker nog, er zijn situaties waarin een komma voor het woordje ‘en’ misverstanden voorkomt. Neem de Oxford comma, die nuttig is in opsommingen: ‘Ik droomde vannacht over mijn ouders, Bach, en Pinkeltje.’ Haal deze komma na ‘Bach’ weg en je zou zomaar kunnen denken dat de schrijver uit een heel bijzonder gezin komt.”

Daar is de Oxford-komma weer. Maar nu in een Nederlandse zin. Wat bewijst Rogier Goetze, de schrijver van het stuk, hiermee? Volgens mij helemaal niets. Het is een nepzin met een geforceerd verhaal over het nut van de komma. Wie denkt er nou dat de ouders van de ik-persoon in deze zin Bach en Pinkeltje zijn? Niemand, toch? Tenzij de ouders van de ik-persoon katten zijn misschien.

Nepmateriaal
Het probleem is van dit soort zinnen is dat ze zijn verzonnen of losgerukt uit een betekenisvolle context. Je vindt ze vaak in lesmateriaal en grammaticaboeken. Maar zo werkt taal niet. In de echte wereld is er altijd een context en het is aan de schrijvers van teksten om die context goed te verwoorden (of aan lezers om die te achterhalen). In rechtszaken over de komma is er natuurlijk ook een context, maar daar kunnen drie dingen misgaan: (a) de opsteller van de tekst weet onvoldoende over het gebruik van de komma en doet het fout, (b) de lezer van de tekst kent de ‘regels’ van de komma niet en leest het verkeerd, en (c) de advocaat van de lezer snapt het heel goed, maar zoekt een aanleiding om de schrijver of aanbieder van de tekst zo veel mogelijk geld uit de zak te kloppen.

2 reacties op Kommaneuken over Bach en Pinkeltje

  1. Jan Klerkx zegt

    Interessant stukje weer. Volgens mij leren nog steeds veel kinderen op school dat ze nooit een komma voor het woord ‘en’ mogen plaatsen. Dat is natuurlijk onzin. Een van de nuttige functies van een komma voor ‘en’ vind ik om aan te geven dat wat volgt niet het laatste lid van een opsomming is, maar een nieuwe hoofdzin, met andere woorden dat ‘en’ een (nevenschikkend) voegwoord is, bijvoorbeeld “De leerlingen bestudeerden algebra, meetkunde en goniometrie, en werden geregeld overhoord”.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *