“U mag van mij aannemen dat er met mens en macht aan gewerkt wordt.” Dat zei Olivier Dutilh, hoofd regionale recherche Amsterdam, in de uitzending van Nieuwsuur op 8 april. De politie zou volgens hem alles op alles zetten om Redouan Taghi, Nederlands grootste drugscrimineel, op te sporen. Alle vertrouwen in de politie, maar moet dat dan per se in politiek correcte taal?
Staande uitdrukking
Met man en macht is een staande uitdrukking en staat ook als zodanig in onze officiële taalbronnen opgenomen. Zo staat in Van Dale bij het trefwoord man “uitdrukking met man een macht, sterk, krachtig”. En niet met mens en macht. Ik begrijp wel dat Dutilh niemand voor het hoofd wil stoten en ook vrouwen en de LHBTI-gemeenschap respecteert. Dat is goed. Maar moeten we daarom voortaan alle uitdrukkingen en samenstellingen met man verbannen?
Een paar voorbeelden
Nog een paar uitdrukkingen met man uit Van Dale. Bijvoorbeeld aan de man brengen en met man en muis vergaan? Moet dat aan de persoon brengen en met mens en muis vergaan worden? En op de man af? Wordt dat voortaan op de mens af of op de persoon af? Op de persoon af komt overigens al redelijk vaak voor en is bijvoorbeeld ook een titel van een boek over “psychodynamische processen bij patiënt en behandelaar”. Of wat doe je met de bemanning van een schip of vliegtuig? Wordt dat bemensing? Dat kan eigenlijk niet want bemensing is afgeleid van bemensen en heeft een actieve betekenis. Bemanning en bemensing zijn twee verschillende dingen. Bemensing staat trouwens (nog) niet in Van Dale. Het hele werkwoord wel: “politiek correct voor bemannen”.
Spiegel van de samenleving
Positief aan de uitspraak van Dutilh is dat die laat zien hoe belangrijk taal is. Hij heeft heel bewust voor een genderneutrale variant van een vaste uitdrukking gekozen, om niemand binnen zijn eigen organisatie uit te sluiten. Dat valt in hem te prijzen. Het voorbeeld laat ook zien dat taal de spiegel van de samenleving is. Alles wat er in onze samenleving speelt, moet ook op een of andere manier in woorden tot uitdrukking worden gebracht. Maar man, man, man. We moeten het ook niet overdrijven.
Maar Marcel, je kunt het zichtbaar maken van de vrouw in de Nederlandse taal toch juist niet genoeg overdrijven, na een achterstand van eeuwen? En taalkundige regels en bronnen die duidelijk nog teruggaan tot ongeveer 1900 zijn daarbij toch totaal niet interessant? Weg daarmee!
Onlangs las ik dat het volgens het World Economic Forum nog 108 jaar duurt voordat de economische ongelijkheid tussen vrouw en man is verdwenen (in de WEF Gender Gap Index staat Nederland nu op de 27e plaats, met Nicaragua op de 5e plaats, Rwanda op de 6e plaats, de Filipijnen op de 8e plaats en Namibië op de 10e plaats). Ik vind dit soort berichten heel erg schokkend.
Dus ja, laten we alsjeblieft juist wél altijd politiek correcte taal gebruiken. De man is niet de norm voor de hele samenleving, en waar ‘zij’ staat, kan ook prima ‘hij’ gelezen of begrepen worden; dat went echt heel snel. De man hoeft daarbij niet uit de taal verbannen te worden, maar de vrouw hoeft er anno 2019 zeker niet uit verbannen te blijven. Daarmee is echt geen vrouw overboord volgens mij. En misschien dat onze achterachterkleindochters het dan niet hoeven meemaken dat de auto die zij gekocht hebben, later bij aflevering niet aan hen maar aan hun meegekomen man geleverd wordt. (Ik verzin dit niet; het is mij echt overkomen!) Taal is daarbij van groot belang, want onderdeel van de cultuur; ‘de spiegel van de samenleving’, zoals je – volledig juist – stelt. Ik zie tot mijn grote spijt en frustratie nog altijd veel te weinig vrouwen in die spiegel.
In het Spaans is er al tientallen jaren een enigszins vergelijkbare beweging, waarbij de “o” en “a” in woorden zoals “los” en “las” vervangen worden door apenstaartjes: “l@s”. Je krijgt dan constructies zoals “l@s niñ@s”, om geen enkele jongen of meisje buiten te sluiten…