Wat hebben de volgende woorden met elkaar gemeen: troetelmarokkaan, slurptaks, comadrinken, klimaatneutraal, reltoerist, griepcommissaris, zeilmeisje, gedoogregering, tuigdorp, weigerambtenaar, dagobertducktaks, rampvlucht, sjoemelsoftware, treitervlogger, appongeluk en blokkeerfries? Juist. U hebt het vast al gezien: het zijn allemaal woorden die ooit zijn genomineerd als Woord van het Jaar. En sommige woorden zijn het ook daadwerkelijk geworden. Maar ze hebben nog iets gemeen. Of eigenlijk twee dingen.
Samenstellingen
Opvallend is dat het woord van het jaar zelden een echt ‘nieuw’ woord is. Swaffelen, twitteren en selfie zijn de spaarzame uitzonderingen, waarvan de laatste twee ook nog rechtstreeks uit het Engels komen. Nagenoeg alle andere zijn samenstellingen. Dat is ook logisch. Je voegt twee bestaande woorden of delen van woorden samen en, hopla, je hebt weer een nieuw woord. Eenvoudiger kan het niet. De mogelijkheden zijn eindeloos.
Vliegschaamte
Zo dook in december plotseling vliegschaamte op (“Mensen maken nog wel vliegreizen, maar lopen daar niet mee te koop omdat ze zich schamen”). En vorige week zag ik voor het eerst klimaatspijbelaars: “Klimaatspijbelaars breken record: 35.000 scholieren betogen in Brussel”. Over vliegschaamte schrijft nos.nl op 7 december: “Het woord maakt zelfs kans ‘Woord van het Jaar’ te worden.” Niet dus. Bij Van Dale werd blokkeerfries Woord van het Jaar 2018 en bij het Genootschap Onze Taal laadpaalklever. Ook zoiets: er zijn meerdere woorden van het jaar!
Productief en efficiënt
Onze taal is zo ongelofelijk productief dat je oneindig veel nieuwe woorden kunt maken. Taalkundig stellen de meeste woorden van het jaar dan ook niet zo veel voor. Maar samenstellingen zijn wel lekker functioneel en efficiënt, want met één woord kun je vaak een heel verhaal vertellen. Denk maar eens aan knipoogkroaat. Kent u het verhaal nog? En weet u nog wat een laptopdiplomaat is?
Maatschappelijke betekenis
Het bijzondere aan het Woord van het Jaar is de maatschappelijke betekenis van de gebeurtenissen die met dat woord worden benoemd. Kijkt nog maar eens naar het rijtje woorden aan het begin van dit stuk. Waarschijnlijk roepen ze nog wel bepaalde beelden van ‘toen’ op. Dat is het mooie van dit soort samenstellingen (en verkiezingen): ze vormen een spiegel van onze samenleving en laten zien wat wij op een bepaald moment in de geschiedenis belangrijk vonden.
Pingback: Nog meer efficiënte taal | Taalpraat