In de V-bijlage van de Volkskrant van 27 november stond een in memoriam van fotograaf Jacqueline Hassink. Frits Gierstberg, curator van het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam, zegt daarin het volgende over haar: “Hassinks kracht was dat ze zoiets abstracts als economische macht vertaalde naar beelden die iedereen kon begrijpen.” Dat laatste woord komt op een verrassende andere manier terug in de titel boven het artikel.
Titel
Dit is wat er boven het artikel stond: “Jacqueline Hassink (1966-2018) goot abstracte ideeën in begrijpbaar beeld”. Begrijpbaar! Is dat geen gek woord? Moet dat niet begrijpelijk zijn? Als je in de Dikke Van Dale kijkt, vind je wel een ingang voor begrijpelijk, maar niet voor begrijpbaar. Begrijpbaar staat er alleen in als voorbeeld met het achtervoegsel -baar, maar niet met een apart lemma. Wat ook opvalt, is dat er bij de vier betekenissen van begrijpelijk niet naar begrijpbaar wordt verwezen.
Zoektocht
Tja. Hoe zit dat nou? Begrijpbaar lijkt de betekenis ‘goed te begrijpen’ te hebben, maar in Van Dale vind ik die niet terug. Alleen het bestaan van het woord wordt bevestigd, doordat het bij -baar is genoemd. En als ik op internet “begrijpbaar betekenis” intik, krijg ik onder andere een verwijzing naar begrijpelijk in het WikiWoordenboek, maar het woord begrijpbaar is nergens te vinden.
Duidelijke taal
Ik zocht verder op internet en gebruikte de zoekwoorden “begrijpbare taal” om te zien wat dat opleverde. Het eerste zoekresultaat was een webpagina van 17 augustus 2018 op laagsteadvocatentarief.nl. Ik klikte op de link en vond nergens de combinatie “begrijpbare taal”. Wel vond ik “D66 wil duidelijkere taal van rechters” (de titel) en “Politieke partij D66 wil dat uitspraken van rechters begrijpelijker worden”. Net als in het WikiWoordenboek was begrijpbaar ook hier nergens te ontdekken, terwijl het blijkbaar wel op een of andere manier als zoekwoord is opgenomen.
Betekenisverschil
Echte synoniemen bestaan niet. Dat wil zeggen: twee woorden of uitdrukkingen kunnen elkaar heel dicht in betekenis of gebruik benaderen, maar er is altijd een verschil. Taal is namelijk buitengewoon efficiënt: als twee dingen hetzelfde betekenen, legt eentje het loodje of er onderstaat bijvoorbeeld een stilistisch onderscheid. Als deze stelling klopt, dan is de vraag in dit geval: wat is het verschil tussen begrijpbaar en begrijpelijk?
WNT
Het verschil lijkt ‘m in de ‘leeftijd’ te zitten. Begrijpbaar staat bijvoorbeeld wel in het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT). Er staat: “Kunnende begrepen worden; thans ongewoon.” Het is dus een ‘oud’ woord. Er staat ook een verwijzing naar onbegrijpbaar, ook zo’n woord dat nog wel in Het Groene Boekje staat, maar niet (meer) in Van Dale. Kortom, het lijkt erop dat begrijpbaar ooit heel normaal was, maar dat het in het hedendaagse Nederlands is verdrongen door begrijpelijk. En dat is goed te begrijpen.
Merkwaardig dan toch dat zo’n woord ineens weer opduikt in een recent krantenartikel. Zou er een comeback aankomen?
Het is gewoon ongrijpbaar.
Ik denk dat er wel een klein betekenisverschil tussen zit.
Begrijpbare taal lijkt mij logischer dan begrijpelijke taal. En als iemand begrijpbaar is, hoeft hun mening niet begrijpelijk te zijn.
-baar komt alleen na werkwoorden, dus je zou kunnen denken dat begrijpelijk minder logisch is, een uitzondering. -(e)lijk komt na naamwoorden, vooral zelfstandige, maar heeft denk ik ook iets abstracters.
Andere -baar/-lijk koppels zijn: veranderbaar/veranderlijk, bedenkbaar/bedenkelijk, blijkbaar/blijkelijk, verschrikbaar/verschrikkelijk, onontkoombaar/onontkomelijk.
Minder nauwe duo is verstaanbaar/verstandelijk.
Bij sommige van deze woorden is er een duidelijk verschil, bij anderen is het betekenisverschil misschien nog kleiner dan bij begrijpelijk/begrijpbaar.
Ik vind het wel begrijpelijk dat juridische taal minder snel begrijpbaar is.