We leven in verwarrende tijden. Ook talig verwarrend. Neem bijvoorbeeld elite. Ooit had het woord een positieve betekenis, maar door onder andere uitspraken van de leider van de PVV en de president van de Verenigde Staten heeft het een negatieve lading gekregen.
Nieuwsuur
Volgens Van Dale is een elite ‘de keur, het uitgelezen gedeelte, kleine groep van voorname (bevoorrechte) mensen’. Zo hebben we een culturele elite en kennen bijna alle legers keur- of elitetroepen. Het gaat in alle gevallen om de crème de la crème, om het neusje van de zalm. Ik neem aan dat ook Nieuwsuur zaterdagavond deze betekenis voor ogen had, toen het in de serie Buiten het Binnenhof zes Amsterdammers aan het woord liet over de toestand in de wereld. Het waren zes blanke bevoorrechte bewoners van Amsterdam-Zuid die maandelijks bij elkaar komen voor een diepgravend gesprek. Ze waren somber gestemd. “We lopen langs de rand “, zei een van hen.
Negatief
En weet je wat nu zo gek was? Toen ik Twan Huys de bijdrage hoorden aankondigen, kreeg ik een draaierig gevoel in de maag. Ik voelde afkeer en cynisme opkomen. Hoezo elite? Wat maakt deze mensen zo bijzonder? Bij nader inzien schaamde ik me. Ik was gemanipuleerd. Een beetje door Nieuwsuur, omdat de groep Amsterdammers als een elite werd aangekondigd, maar vooral door mensen als Wilders en Trump. Door hun taalgebruik en hun verzet tegen de gevestigde orde heeft elite – en ook establishment – een negatieve lading gekregen.
Oogkleppen
Een elite is niet langer een voorname, bevoorrechte groep mensen. Dit is wat Ronald Buijt, fractievoorzitter van Leefbaar Rotterdam, vorig jaar november in nrc.nl schreef: “Tien dagen na Donald Trumps overwinning vieren ongeloof, afschuw en angst nog altijd hoogtij onder de elites in de hele westerse wereld. In hun progressieve bubbel hadden ze nauwelijks meegekregen dat de buitenwereld hen zat was. Het is tekenend voor de wereldvreemde houding van een elite die zichzelf heel ruimdenkend vindt, maar in werkelijkheid met oogkleppen op door het leven gaat.” De elite staat voor alles wat verkeerd gaat. Als dat maar vaak genoeg wordt herhaald, gaan anderen er ook in geloven. Ik liep bij het kijken van Nieuwsuur ook in die val. Bijna.
Manipulatie
Oppassen geblazen dus. We moeten ons niet laten meeslepen door het manipulerende taalgebruik van politici of regeringsleiders. Propaganda ligt altijd op de loer. En taal is daarbij een machtig middel.
Helemaal mee eens, Marcel!
Interessant overigens dat ‘elitair’ wél al heel lang een negatieve klank heeft.
Inderdaad, Jan. Heel interessant.
Ook interessant is hoe het woord van een meestal ontelbaar woord waarmee een groep wordt aangeduid steeds vaker in meervoud wordt gebruikt. In het voorbeeld in de column “elites van de westerse wereld” kun je nog vermoeden dat de schrijver het over meerdere groepen in verschillende landen spreekt, maar in de volksmond lijkt “elites” steeds vaker te verwijzen naar “elitaire personen”.
Hans Laroes zegt: “Wat me zorgen baart: de bestuurders, de elites, hebben geen verhaal meer, kennelijk. Cameron niet. Rutte, Samsom, Asscher niet.” ( http://haguebrandjournalism.nl/blogs/sprookje-politicus-verhaal-terugkreeg/) Het wachten is op: “Ben jij ook zo’n smerige elite?”