Trouwe taalprater Martin van Huijstee stuurde ons een voorbeeld van een interessant taalfenomeen. Hij las iets en verwonderde zich erover.
Het voorbeeld
Dit is het fragment dat Martin ons stuurde:
‘De rechtbank van Palma de Mallorca onderzoekt een zaak tegen Claudia Schiffer. Het voormalig Duitse model wordt er door haar buurman op het Spaanse eiland van beschuldigd twee van zijn dennenbomen om te hebben gekapt.’
Valt u iets op? Zo ja, benieuwd of dat hetzelfde is waar Martin zich aan stoorde.
Het ‘probleem’
Martin schrijft in zijn toelichting het volgende: ‘Toen ik lang geleden op school zat en onze Nederlandse taal leerde, is mij heel duidelijk het verschil geleerd tussen “deelbare” en “ondeelbare” werkwoorden. Dat verschil wordt blijkbaar niet meer onderwezen. Ik zie in elk geval steeds vaker zinnen waarin op een, volgens mij, bijzonder dwaze manier een ondeelbaar werkwoord toch wordt opgedeeld. En dat zijn geen “leken” die dat doen, nee, dat zijn journalisten, dus beroepsschrijvers.’ Voor alle duidelijkheid: het gaat in het voorbeeld hierboven om omkappen. En de vraag is: kun je dit woord wel of niet scheiden?
Regels
Op de website TAALwinkel worden de regels omtrent het gebruik van zogeheten scheidbare en onscheidbare werkwoorden uitvoerig uitgelegd. Dat hoeven we hier dus niet over te doen. Het is bovendien te complex om alles in kort bestek te moeten uitleggen.
Omkappen
Terug naar de opmerking van Martin. Waarom vindt hij de opdeling in ‘om te hebben gekapt’ dwaas? Ik ben zelf ook geneigd twee werkwoordsdelen die bij elkaar horen, zo veel mogelijk bij elkaar te houden. In de laatste zin van de vorige paragraaf gaat mijn voorkeur uit naar: ‘in kort bestek te moeten uitleggen’ en niet naar ‘in kort bestek uit te moeten leggen’. Uitleggen is weliswaar scheidbaar, maar voor mijn gevoel leest het makkelijker als je de twee delen van het werkwoord bij elkaar houdt.
Wat vindt u?
Wat vindt u hiervan? Is het verschil tussen scheidbare en niet-scheidbare werkwoorden een onderwerp dat onderwezen moet worden? Moeten taalgebruikers weten wanneer je werkwoorden al dan niet kunt splitsen? Maakt het bij scheidbare werkwoorden iets uit of ze al dan niet gesplitst worden? Vragen, vragen, vragen. We zijn benieuwd naar uw reacties.
Extra voorbeelden
Een paar extra voorbeelden. Om uw gedachten te bepalen:
1a) Hij wordt ervan verdacht vals geld uit te hebben gegeven.
1b) Hij wordt ervan verdacht vals geld te hebben uitgegeven.
2a) Hij bleek een kudde schapen op te hebben gejaagd.
2b) Hij bleek een kudde schapen te hebben opgejaagd.
Welke zinnen klinken u goed in de oren?
Acceptabel of niet?
Uitgeven is scheidbaar, dus beide mogelijkheden zouden in principe acceptabel moeten zijn. Vindt u dat ook? Opjagen is een niet-scheidbaar werkwoord. Alleen de tweede zin is dus acceptabel.
Marcel Lemmens schrijft ‘voor mijn gevoel leest het makkelijker als je de twee delen van het werkwoord bij elkaar houdt’. Zijn gevoel bedriegt hem niet. Mijn mening is: niet scheiden, ook als het mag. Ik vind het nuttig van Martin van Huijstee en van Marcel Lemmens dat ze de lezers nog eens wijzen op dit verschijnsel. Kunnen we er in onze eigen schrijfpraktijk beter op letten.
Volgens mij is “omkappen” op zich al niet juist, je kapt een boom, toch? en dan valt hij om… Houtkap
Interessant, want ik was vergeten dat er strikte regels zijn. Goed om daar in het onderwijs aandacht aan te geven. Schrijven doe je toch om gelezen te worden en dan kun je maar beter zo duidelijk mogelijk schrijven. Dat houdt ook in dat je zinnen helder en leesbaar zijn. En dat je zo min mogelijk uit elkaar trekt wat bij elkaar hoort.
Mijn intuïtieve voorkeur is ook: bij elkaar houden.
Tamelijk laat, maar om toch een ander geluid te laten horen, en met alle respect voor de Taal en haar Regels: Het is voor mij onbegrijpelijk dat ‘uitgeven’ scheidbaar is en ‘omkappen’ (yuk, helemaal eens met Annelies; ik krijg hierbij meteen een behoorlijke “uitnutten”-allergiereactie) blijkbaar niet… Terwijl we wel zeggen ‘ik kap om’…
Dus: Ik vind beide vormen acceptabel, en zou er zowiezo niet om malen als onscheidbaarheid van werkwoorden (sterk) zou worden versimpeld (bijv. ‘ik heb koffie gedronken’ i.p.v. ‘ik heb kofiegedronken’).
Bovendien zijn volgens mij (!) zowel ‘uitgeven’ als ‘omkappen’ scheidbaar; zie hiervoor de referentie aan TAALwinkel (‘ik geef uit’ dan wel ‘ik kap om’ -> dus scheidbaar). Onscheidbare werkwoorden zijn bijvoorbeeld ‘overtuigen’ en ‘voorkomen’ (NIET ‘ik tuig over’ of ‘ik kom voor’).
Zie ook https://nl.wiktionary.org/wiki/Categorie:Scheidbaar_werkwoord_in_het_Nederlands
Gr Jan