‘Zouden die verschillende crises een momentum kunnen zijn?’ Dat hoorde ik op 11 oktober in een uitzending van Tegenlicht. Het deed me denken aan een reactie van Ton Verjans, een van onze trouwe Taalpraatlezers. Hij schreef ons vorig jaar een keer met de vraag of we eens iets met momentum zouden kunnen doen. Natuurlijk, Ton. Doen we.
Betekenis
Laten we voor de duidelijkheid eerst de betekenis van momentum afbakenen. De nieuwe Dikke Van Dale schrijft: ‘moment dat uitermate geschikt is om iets te ondernemen, om iets door te zetten’. Wikipedia geeft een uitgebreidere – en niet echt eenvoudigere – beschrijving: ‘Het momentum is de sociale dynamiek rond een beslissend ogenblik. Het duidt op het kantelpunt waarop een evenwichtssituatie kan omslaan. Het is een kortstondig drempelmoment van instabiliteit dat betrekking kan hebben op een omslag in een maatschappelijke, bestuurlijke of politieke ontwikkeling. “Het momentum breekt ook aan” als men in de sport of bij onderhandelingen in een cruciale fase belandt.’ Kantelpunt. Drempelmoment. Klinkt heel modern.
Tegenlicht
Ik weet niet meer precies wat de context van de zin uit Tegenlicht was, maar als ik het me goed herinner, past de betekenis ervan goed bij het idee van ‘kantelpunt’. Maar momentum is zo’n modewoord geworden, dat de betekenis minder helder is dan de definities hierboven doen vermoeden. Kijk eens even mee:
* Het momentum van vrouwenvoetbal is interessant (de Volkskrant, 9 december 2104)
* Is het momentum van IS voorbij? … “IS heeft al weken geen nieuw gebied meer veroverd en het momentum dat ze hadden, is gebroken.” (Trouw, 7 januari 2015)
Klik ook eens hier en hier voor een paar hilarische voorbeelden waarin momentum wel heel vaak wordt gebruikt.
Kantelpunt
Waar het in de definities om een ‘moment’ of een ‘kantelpunt’ gaat, is het in het dagelijks gebruik vaak een kwestie van een langere periode. Sterker nog, uit voorbeelden op internet blijkt dat je het momentum ook kunt houden:
* Om de 2 weken kun je als F1 veel beter het momentum houden en zodoende veel meer publiciteit genereren. (www.f1today.net)
* [Turkije] zal het momentum houden en de snelst groeiende economie onder de Europese economieën blijven … (www.realturkey.nl)
Het probleem is dat de betekenis vaak niet helder is. Misschien is het daarom wel zo’n lekker woord: het doet er niet zo veel toe wanneer je het gebruikt. Het klinkt gewoon lekker positief. Heeft momentum misschien het momentum in zijn eigen bestaan bereikt?
Zou hier de Engelse betekening (“Quantity of motion, speed”) meespelen?
Ik denk ook dat de betekenis is beïnvloed door die van het Engelse woord, die op zijn beurt is afgeleid van het natuurkundige begrip momentum, in het Nederlands moment geheten (invloed van een kracht op een lichaam).
“Momentum” heeft in het Nederlands zowel iets van “moment” (ogenblik) als van het natuurkundige begrip “impuls” (Engels: momentum) in zich. Het eerste geeft een associatie met (kantel)moment; het tweede daarentegen met een blijvende doorgaande beweging (duurzaamheid?).
De impuls van een voorwerp is natuurkundig gezien groot wanneer of de snelheid of de massa ervan groot is, en daarom helemaal wanneer beide groot zijn, zoals in het geval van een supertanker, een groot passagiersvliegtuig of een walvis.
Overeenkomstig bedoel je dan in natuurlijke spraakgebruik met het woord “momentum” bijvoorbeeld dat de bedoelde trend sterk is en de inhoud van het onderwerp belangrijk. Het onderwerp wordt als een blijvend verschijnsel gezien en het suggereert dat het echt niet om een hype gaat.
Wat het begrip impuls in de natuurkunde bovendien zo belangrijk maakt, is dat het met de begrippen “energie” en “massa” een van de heel weinige grootheden is die altijd behouden blijven. Wellicht straalt ook iets van dit belang door in de pathos van de redenering.
Wow. Wat een mooie reacties! Dank jullie wel.
Nog steeds elke week te pas en te onpas gebruikt in de formule 1. Leuk om op te letten. Het gaat ver.
Er bestaat tegenwoordig veel verwarring over natuurkundige groot-heden, voornamlijk in de mechanica.
Het Engels woord ‘momentum’, zoals gebruikt in in de F1, betekent ‘hoeveelheid beweging’, een natuurkundige grootheid die staat voor massa x snelheid. Het gebruik ervan is dan ook niet fout, maar wel overdreven, omdat de massa niet of nauwelijks verandert. Spreek dus
Iiever over snelheid.
Momentum staat dus niet voor impuls ( kracht x tijd ), maar de vergis-sing is begrijpelijk, want het verschil in momentum is gelijk aan de impuls uitgeoefend op een lichaam.
Momentum is ook niet gelijk aan moment. Een moment staat voor kracht x arm. Een natuurkundige grootheid die van invloed is op de bewegingstoestand van een roterend object. Het Engelse woord voor moment is torque. Moment, uitgedrukt in Nm, wordt tegenwoordig veelal, foutief, ‘koppel’ genoemd. Wat is dan een koppel? Maar voor ik teveel ga afdwalen stop ik..
Ik erger me al jaren aan de taalvervuiling die op die punt plaatsvindt. Oorspronkelijk was in mijn beleving momentum sterk gekoppeld aan de begrippen beweging en impuls. Daarmee kwam ook een trend in een bepaalde richting in beeld.
De opstap naar het gebruik van een opportuun moment is vanuit die optiek wel begrijpelijk.
De laatste jaren wordt het woord echter steeds vaker als zuiver synoniem voor moment gebruikt en naar mijn mening is dat echt vervuilend taalgebruik.