De tangen van Thomas

Zijn stukken in de Volkskrant lees ik graag. Van Thomas von der Dunk. Hij is een onafhankelijke, kritische denker. Dat spreekt mij aan. Maar soms heb ik moeite met de leesbaarheid van zijn teksten. Op 2 september las ik weer een opiniestuk van hem en ontdekte wat het probleem was: één opvallende constructie.

Misdadig
Op 2 september schreef Thomas von der Dunk een stuk in de rubriek Opinie & Debat van de Volkskrant. Het onderwerp was het ‘structureel misdadige karakter’ van het gedrag van de Nederlanders in Indonesië en de manier waarop daarmee in Nederland wordt omgegaan. Het was een interessant onderwerp, maar ik kwam er bijna niet doorheen. Verschillende keren moest ik ‘teruglezen’ om de samenhang te zien. Waar zat ‘m dat in? Kijk maar eens mee naar het volgende voorbeeld:

* ‘Daar werd iets groots verricht’, om de titel van een brochure met de in 1995 bij de onthulling van het Amsterdamse Van Heutsz-monument in het bijzijn van Wilhelmina en Colijn gehouden redevoeringen te citeren.

Ingewikkeld
Moest u de zin ook twee keer lezen voordat u wist wat bij wat hoorde? Misschien denkt u: de zin is te lang en daardoor is het lezen ervan zo moeilijk. Toch geloof ik niet dat de leesbaarheid wordt gehinderd door de lengte van de zin. Het probleem is de structuur, en dan met name het lange stuk: ‘in 1995 bij de onthulling van het Amsterdamse Van Heutsz-monument in het bijzijn van Wilhelmina en Colijn gehouden’. Deze deelwoordconstructie ‘onderbreekt’ het verband tussen twee woorden die bij elkaar horen: de en redevoeringen.

Tangen
Het voorbeeld hierboven is een zogeheten tangconstructie: een constructie ‘waarbij er een (grote) afstand bestaat tussen delen die bij elkaar horen’ (taalunieversum.org). In dit geval gaat het om een lange deelwoordconstructie tussen een lidwoord en een zelfstandig naamwoord. Het stuk is zo lang dat je op een gegeven moment niet meer weet hoe het begon. Dat hindert de leesbaarheid. Er is overigens in principe niets tegen tang- of deelwoordconstructies. Sterker nog, ze zijn vaak bijzonder nuttig voor een goede zinsstructuur.

Voor de doorzetters
Tangcontructies worden pas lastig als ze te lang zijn en je er te veel gebruikt. En dat doet Von den Dunk in het aangehaalde opiniestuk. Om dat aan te tonen geef ik hieronder – voor de Taalpraatlezers die er geen genoeg van kunnen krijgen – de andere zinnen met ‘deelwoordtangen’. De stukken waar het om gaat, zijn schuingedrukt:

* Het is voor de geschiedwetenschap en onze samenleving als geheel vrij pijnlijk dat pas een bij een Zwitserse universiteit ingediende dissertatie voor het eerst het structureel misdadige karakter blootlegt van de koloniale oorlog die Nederland na 1945 in Indonesië voerde.
* Het maakt het des te meer noodzakelijk dat nu eindelijk van regeringswege royaal geld beschikbaar wordt gesteld voor een grootschalig onderzoek naar het uit naam van Nederland gepleegde oorlogsgeweld, dat ook de Haagse omgang daarmee in de afgelopen zeventig jaar zal moeten omvatten.
* Inclusief het ongestraft blijven van indertijd al bij de autoriteiten bekend geworden misdrijven – kapitein Westerling kreeg, 1.500 moorden later, zelf van overheidswege een studiebeurs om zich in de zangkunst te bekwamen – en de pogingen tot bagatellisering, tot op de dag van vandaag.
* Van de schaduwzijde van de enige jaren terug door Colijns politieke nazaat Balkenende – en afgelopen maand opnieuw door diens opvolger Rutte met zijn oproep terug te keren naar de sfeer van de Gouden Eeuw – geprezen ‘VOC-mentaliteit’ wil Den Haag soms verbluffend weinig weten.
* Een en ander wringt des te meer, als wij de nog steeds heftig afwijzende reacties beschouwen op een eventuele aanwezigheid van de Duitse ambassadeur op 4 mei, vertegenwoordiger van een land dat wél de zwarte kanten van het eigen verleden openlijk onder ogen durft te zien.

Dat was even doorbijten, of niet? Met name het voorlaatste voorbeeld. Ik heb het idee dat Von der Dunk in elke zin te veel wil vertellen. Natuurlijk heeft hij ook veel te vertellen, maar het zou waarschijnlijk beter zijn als hij de informatie beter zou doseren.