T zet thee

Nee, het is niet mijn compagnon Tony, die ik vaak aanspreek met T en die – als echte Brit – ook graag thee drinkt. Het gaat om de afkorting ‘t.z.t.’ Er zijn maar weinig Nederlanders die ‘te zijner tijd’ zeggen. ‘T zet thee’ klinkt gewoon veel lekkerder. En veel gezelliger.

Zuinige afkortingen
Ik vroeg me af of er nog meer van dergelijke afkortingen zijn waarvan het letterwoord populairder is dan de volledige versie. Z.o.z. misschien? Waarom gebeurt dat bij t.z.t. wel, maar bij bijvoorbeeld d.w.z. niet? Klinken te zijner tijd en zie ommezijde misschien ouderwets? Mijn gevoel zegt me dat ‘tee zet tee’ – en ‘zet oo zet’ – makkelijker uit te spreken is. Je hebt ook (net) iets minder uit te spreken en daarmee is het in feite een vorm van taalefficiëntie. En laat dat nou net een onderwerp zijn dat mij intrigeert.

Met betrekking tot
Een ander voorbeeld. Er is een groep samengestelde voorzetsels die in bepaalde contexten zonder naam of zelfstandig naamwoord kunnen worden gebruikt. Dat gaat bijvoorbeeld met in het kader van, met betrekking tot en bij wijze van. Je komt dingen tegen als ‘We doen dit in het kader van’ en ‘Ik bedoel het bij wijze van’. Ik had vroeger een collega die graag met betrekking tot bezigde. Zonder vervolg dus. Dat kan uiteraard alleen als de gesprekspartners precies weten om welke situatie het gaat en ze elkaar verder niets hoeven uit te leggen. Heel interessant hierbij is dat de klemtoon altijd op het laatste deel van het geheel komt, dus op tot of van. Dit is wat ik de ‘patat met’- of ‘friet met’-constructie noem. Verdere uitleg niet nodig, vermoed ik: we moeten efficiënt blijven.

Man van
Een soortgelijke ‘patat met’-constructie vind je in de volgende zin uit een postuum van Leen Timp in de Volkskrant van 3 november vorig jaar: ‘Leen Timp stond vooral bekend als de man van.’ Ook hier ligt de klemtoon op van. Toch is dit hard werken voor de lezer. Als je namelijk niet weet wie Leen Timp was en met wie hij getrouwd was, heb je niet zo veel aan de mededeling. De schrijver veronderstelt vrij veel kennis bij de lezer. Timp was overigens de man van Mies Bouwman. Voor de jongere lezers: Mies Bouwman was ooit een BN’er.

Spannend
Deze vorm van ellipsis – mooi woord voor weglating – komt vaker voor. Niet alleen in gesproken taal, maar ook in geschreven (journalistieke) teksten. Dingen als de broer van en de zus van zie je geregeld (de familierelatie moet wel herkenbaar zijn aan de naam). Let er maar eens op. Het is een interessante manier om tekst spannender te maken.

Kent u meer voorbeelden van dit soort elliptisch taalgebruik? Stuurt u ze dan tee zet tee in?