U of je?

uLotte Schouten en Noortje Pellikaan pleitten een paar maanden geleden op de opiniepagina van de Volkskrant voor eerherstel van u. Ze willen het ‘ongebreidelde tutoyeren van jan en alleman’ een halt toeroepen, omdat het toenemende gebruik van je en het afkalvende gebruik van u volgens hen van een gebrek aan respect getuigen. Respect, daar draait het blijkbaar allemaal om. Schouten en Pellikaan vinden overigens ook dat mannen zich met meer respect moeten gedragen in het gezelschap van vrouwen: hoed afnemen, deuren open doen en etentjes betalen. Dat soort respect dus.

Jullie
De dagen erna stonden er diverse reacties in de krant. De interessantste was deze van de heer of mevrouw Stevers: “Het artikel van Lotte Schouten en Noortje Pellikaan is mij uit het hart gegrepen. Het gaat over het gebruik van u in het enkelvoud, gericht tot één persoon. Ik zou daaraan toe willen voegen dat u niet meer wordt gebruikt als het meerdere personen betreft. Ik baseer me op ervaringen die ik de laatste jaren in verschillende restaurants heb opgedaan. De jonge mensen die daar de maaltijd serveerden, spraken ons vrijwel unaniem met u aan als ze zich tot één van ons wendden, maar gingen – ook vrijwel unaniem – over op jullie als ze zich tot twee of meer gasten richtten.” De heer of mevrouw Stevers zou jullie het liefst in de ban doen. Maar dat gaat dus niet. De geest is al lang uit de fles en die krijg je er met geen mogelijkheid meer in. En waarom zou je ook? Jullie functioneert prima.

Stemt KVP
In de boeiende tv-serie Na de Bevrijding vielen mij onlangs de verkiezingsposters op van direct na de Tweede Wereldoorlog: ‘Stemt KVP’. Dit is de vorm die de heer of mevrouw Stevers waarschijnlijk ook graag terug wil hebben: de meervoudsvorm van de gebiedende wijs. Maar ja. Niemand gebruikt die nog. En wie maakt zich daar nog druk over? Welke moderne Nederlandse politieke partij zal nu nog een slogan gebruiken die begint met ‘Stemt …’? De beleefdheidsvorm van de gebiedende wijs lijkt hetzelfde lot beschoren. Zelfs in teksten waarin alleen u en geen je wordt gebruikt, krijgt de gebiedende wijs de vorm zonder -t: ‘Klik nu op toevoegen en u krijgt het volgende scherm te zien’.

Uw Edelheid
Ik ben in Geschiedenis van het Nederlands in de twintigste eeuw van Joop en Kees van der Horst – een echte aanrader – op zoek gegaan naar de geschiedenis van u. En wat blijkt? U als algemeen gebruikte beleefdheidsvorm is in feite een redelijk recent verschijnsel (begin 20e eeuw) en heeft het oorspronkelijke gij vervangen (of eigenlijk was u de voorwerpsvorm van gij en ge). En waarschijnlijk is u een verkorte vorm van Uw Edelheid.  Ik zal u verder niet vermoeien met de details, maar interessant is het wel. Waarom? Het is het zoveelste bewijs dat taalgebruik verandert. Mensen doen niet graag afstand van wat ze hebben geleerd, maar bepaalde veranderingen zijn simpelweg niet te stuiten. Gij is uit het Nederlands verdwenen. Niemand doet daar moeilijk over. Uw Edelheid is verdwenen. Ook dat is voor niemand een probleem. U zou ook zo maar kunnen verdwijnen.

Jong en dynamisch
Taalgebruikers die nu 20 of 30 zijn, gebruiken u nog maar zelden (weinig ouders worden tegenwoordig door hun kinderen met u aangesproken). Over 20 of 30 jaar, of over 40 of 50 jaar, gebruiken ze waarschijnlijk nog steeds overwegend je en nog minder of misschien helemaal nooit meer u. En wat denkt u dat hun kinderen doen? Het maakt ook niet uit. Eén aanspreekvorm is voldoende. De Engelsen doen het ook met één vorm: you. Je hoeft nooit te kiezen. Er is nooit verwarring! En nooit verontwaardiging.

3 reacties op U of je?

  1. Egbert Boertien zegt

    Eigenlijk vind ik dit een beetje een achterhaalde discussie.
    Het voorbeeld van de Engelssprekenden wordt al genoemd (de Engelse variant van gij tref je alleen nog aan in de King James-bijbel als thou, net als bij ons in de oudere bijbelvertalingen). Maar eenzelfde soort ontwikkeling als die bij ons, heeft in Scandinavië al plaatsgevonden en geleid tot een vrijwel algemeen gebruik van je. Het is niet voor niets dat IKEA je aanspreekt me je. Laten dat nou net landen zijn die wat betreft mentaliteit dichter bij ons liggen dan onze oosterburen, die meestal nogal formeel zijn!

    Ik zal een jaar of twaalf geweest zijn toen ik aan mijn ouders vroeg waarom ik eigenlijk u tegen ze zei. Ik herinner me nog goed de reactie van mijn vader en moeder. De eerste vond het eigenlijk wel grappig en was gauw om. Mijn moeder, dochter van een gezagsgetrouwe dominee, had er aanvankelijk meer moeite mee. Nu zeggen ook haar kleinkinderen ‘gewoon’ je tegen haar en ze vind het geen enkel probleem.
    Ik moet er ook aan toevoegen dat ik het zelf geen enkel punt vind om met je aangesproken te worden. Erger nog ik vind u erg afstandelijk en ouwelijk…

  2. Heinz-Willi Wyes zegt

    Als een van de door Egbert Boertien genoemde oosterburen die in Nederland zaken doet, moet ik hem groot gelijk geven: wij Duitsers zijn formeler ingesteld dan de gemiddelde Nederlander. Maar je hebt ook nog verschillen binnen Nederland. De Zuid-Limburgers bijvoorbeeld zijn niet zo vlug bij de hand met het tutoyeren, net zo als de Duitsers.
    Ik werd ooit door een Nederlander gewaarschuwd dat altijd “u” te blijven zeggen “afstandelijk” zou kunnen overkomen. Sindsdien heb ik een beetje het gevoel daarvoor kunnen opbouwen, hoe vlug je iemand mag tutoyeren. Ik vind het een bevrijdend gevoel, als je bij een echte Hollander meteen naar een zin of drie al kunt beginnen met jij en jou.
    De Zweedse manier van met elkaar omgaan (iedereen wordt getutoyeerd) zou de toekomst kunnen zijn voor Nederland, wie weet. Maar in Duitsland zou deze gewoonte niet zo vlug inburgeren. Jammer eigenlijk.

  3. Annemie zegt

    In het Limburgs dialect wordt overigens vaak ge, geer of g’r gebruikt als u vorm dus het is herkenbaar dat u mogelijk het oorspronkelijk gij vervangen heeft, maar niet in het Limburgs dialect :-).

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *