Verkeersinformatie op Radio 1. Zijn er nog meldingen? Jazeker. ‘Op de A12 is een hijskraantje van een takelwagentje gevallen.’ ‘Wat is hier aan de hand?’, vraagt Radio 1 Journaal-presentatrice Frederique de Jong zich af. ‘Gaat het soms om speelgoed?’ Goede vraag.
Handig
Als je de spelling even buiten beschouwing laat, is het verkleinwoord een handig verschijnsel in de Nederlandse taal. Uiteraard kun je er uiterst efficiënt mee zeggen dat iets klein is, maar het woord roept ook associaties op met aardig, lief of gezellig. Verder leent het zich prima voor (valse) bescheidenheid (´Ik kan wel een aardig balletje slaan´), eufemismen (een leugentje om bestwil), of om iets of iemand te kleineren (‘Zo’n rapportje kan ik ook schrijven’).
Klein, klein kleutertje
Ik weet niet hoe het u vergaat, maar ik heb het idee dat het soms wel wat minder kan met dat verkleinwoord. Neem nou de horeca. Wat moet dat voortdurend met die sapjes, wijntjes, biertjes, watertjes, koffietjes, theetjes, en proeverijtjes van verschillende lekkernijen? Even afrekenen bij de groenteboer: 3 eurootjes wisselgeld. O ja, en ook nog 20 centjes. Kom, kom. De tijd van Klein, klein kleutertje ligt achter ons.
Voorbeelden
Wat te denken van de volgende voorbeelden?
- Een satellietje lanceren is al lang niet meer onbetaalbaar. (De Volkskrant Wetenschap)
- Een kartonnen doos met daarin een beeldscherm, een spiegeltje en een simpel webcammetje. (De Volkskrant Wetenschap over een therapie voor beroertepatiënten om hun zicht terug te krijgen)
- Dit terugblikprogrammaatje is ten einde. (Tom Egbers in de afkondiging van Sotsji Vandaag)
En zo kunnen we nog wel even doorgaan. Op Twitter kondigt Onze Taal ‘een nieuw blogje’ aan over de taal van Leo Vroman. Sportverslaggever Henri Schut ziet een schaatster ‘een soort halfspagaatje maken’. Het wielerseizoen is begonnen met een ‘koppeltje’ dat weer terug is in het ‘pelotonnetje’. Reinout Oerlemans houdt volgens Volkskrantjournalist Peter de Waard ‘het lieve sommetje van 95 miljoen over’ aan de verkoop van zijn bedrijf Eyeworks aan Warner Bros. Het weer van morgen lijkt in grote lijnen op vandaag, al zijn er wel een paar ‘verschilletjes’, want er vallen iets meer ‘buitjes’. (Marco Verhoef).
Roes of roesje?
En dan heb je nog de verkleinwoorden die alleen als verkleinwoord door het leven gaan. Van een poffertje kun je moeilijk een poffer maken, en van een sneeuwklokje geen sneeuwklok. Een broodje is niet hetzelfde als een brood, een busje is geen bus en een roesje is niet hetzelfde als een roes. Zou verslaggever Lex Uiting daarbij stil hebben gestaan? Hij vertelt aan VK.nl dat hij carnaval gaat vieren in zijn geboorteplaats Venlo. ‘Met carnaval heb je hele andere gesprekken dan normaal op zaterdagavond in een kroeg. Je komt in een soort roesje terecht.’ Nou, doe mij dan nog maar een theetje.
Moet ineens denken aan voornamen waar een verkleinwoord in zit … Op het station kom ik vaker een tamelijk stevige vrouw tegen. Nam ze een keer haar telefoon op: ‘Met Noortje’.
Een soort ‘omgekeerd’ voorbeeld dat illustreert dat verkleinwoorden met aardig, lief of gezellig worden geassocieerd, is volgens mij het (Nederlandse) woord ‘junk’, in de zin van verslaafde. Het oorspronkelijke Engelse woord is junkie, dwz iemand die ‘junk’ (verdovende middelen) gebruikt. Toen dat woord in het Nederlands werd overgenomen (ik schat in de late jaren ’60) , werd die uitgang -ie er al snel afgelaten, en ik heb altijd gedacht dat dat gebeurde omdat die uitgang werd ervaren als een verkleinuitgang, waardoor het woord ‘junkie’ te vriendelijke klonk: het klonk bijna als ‘jonkie’ wat zeker een ‘lief’ woord is.
In mijn Engelse oren valt een overmatig gebruik van verkleinwoorden ook heel erg op. Ongetwijfeld kan het handig zijn om een woord te verkleinen, zoals hierboven beschreven. Maar ik vraag me af of het soms nodig is. Na de geboorte van onze dochter werd ik vaak gecorrigeerd over het gebruik van de woorden ‘been’, ‘hand’, ‘arm’ enzovoort om haar te beschrijven. Nee, het zijn beentjes, handjes en armpjes. Dat alles bij haar klein was, was voor mij overduidelijk – hoe kon het toch anders bij een baby? Is het dan echt nodig om dat iedere keer uit te drukken? Bij het vertalen van Nederlandse teksten in het Engels kan de toevoeging van ‘small’ of ‘little’ vaak worden weggelaten.
En wat denk je dan van de uitspraak ” het zonnetje schijnt vandaag zo lekker!”
En dan al die mensen die een weekendje-weg gaan en een hotelletje nemen….
‘Blogje’ is een ander geval. Een blog is een synoniem voor ‘weblog’; ‘blogje’ is in de praktijk een synoniem voor ‘blogpost’. Laat van ‘blogje’ de uitgang weg en je krijgt gewoon het verkeerde woord.
@Annelies Over ‘zonnetje’: in minstens twee talen (namelijk Frans en Ests) is het huidige woord voor zon (soleil, päike) afgeleid van een verkleinwoord.
Dank voor jullie leuke en interessante reacties.
Het (ergerlijke) gebruik van verkleinwoorden is mij ook al vaak opgevallen. Ik heb er zelf ook al eens over geschreven op mijn blog (zie http://karolienvaneck.com/index.php/2013-11-06-15-50-39/29-de-terreur-van-de-verkleinwoorden). Dank voor de interessante artikelen en hartelijke groet uit zonnig Portugal, Karolien
Veel vrouwen gebruiken het woord ‘collegaatje’, als ze een vrouwelijke collega bedoelen. Waarschijnlijk willen ze hiermee de persoonlijke band benadrukken, maar ik krijg het gevoel dat ze hun ‘collegaatje’ niet als een professionele collega beschouwen en hun werk niet zo serieus nemen. Het roept bij mij het beeld op van theeleuten en nagels lakken.
Het woord wordt vrijwel uitsluitend tussen vrouwen onderling gebruikt. Als een man het al uit zijn mond krijgt, valt het al snel in dezelfde categorie als ‘vrouwtje’ en wordt het als denigrerend gezien. Mannelijke collega’s die het goed met elkaar kunnen vinden, zullen elkaar nooit aanduiden met ‘collegaatje’, maar gaan na het werk gewoon samen een ‘biertje’ drinken.
Mevrouw de Jong kan zich wellicht beter afvragen waarom zij zelf zo spreekt zoals zij doet, in plaats van op anderen te letten! Wat uit haar mond komt is bijzonderrrrrrrrrrrr errrrrrrrrrrrgerrrrrrrrrrrrrrrlijk.
Nog net geen spraakgebrek, maar wel heel irrrrrrrrrrritant.
Op spraakles of van de radio verdwijnen is mijn voorstel.