Vertalers: de beste lezers

Deze week een gastblog van Sonja Brouwer, vertaler, tekstschrijver en eigenaar van vertaal- en tektsbureau sbv anderetaal. Zij schrijft over de bijzondere taalkwaliteiten van professioneel vertalers.

“Hij laat zich vallen! Daar is he-le-maal niets aan de hand! Maar de bal gaat wel op de stip.”

Tien tegen een dat je weet wat hier wordt bedoeld en in welke situatie deze uitspraak is gedaan. Je vindt het ook heel gewoon dat je dat weet. Maar als je er eens goed naar kijkt, zie je dat je er heel wat kennis bij moet halen om deze zinnen zonder context te begrijpen. Je mag wel trots zijn op dat brein van je!

Want je bent nergens als je simpelweg de betekenis van de losse woorden van de zin met elkaar combineert. Daarmee heb je nog geen zinvolle mededeling. Wie is die ‘hij’, en hoezo laat hij zich vallen? De werkelijke mededeling is dat een aanvaller bij het voetballen probeert de indruk te wekken dat de verdediger een overtreding op hem maakt, waardoor hij valt. Dat daar ‘he-le-maal niets aan de hand is’, betekent dat de spreker verontwaardigd is, omdat hij vindt dat de verdediger geen overtreding heeft begaan. En ‘de bal gaat wel op de stip’ wil niet zeggen dat de bal zelf ergens naar toe gaat. Hier wordt gezegd dat de scheidsrechter het niet goed heeft gezien en een strafschop geeft aan de aanvallende partij.

Kortom, er staat veel meer dan er staat. Lezen is vrijwel altijd tussen de regels lezen.

‘Gewone’ mensen zijn dus al behoorlijk goede verstaanders. Het lukt ons zelfs een tekst te begrijpen als die hier en daar eigenlijk niet klopt of onduidelijk is. Maar dan nemen we, zonder dat we ons ervan bewust zijn, genoegen met grotendeels begrijpen. Wat niet zo helder is, daar lezen we overheen, dat is wel zo efficiënt.

Voor vertalers is dat geen optie. Zij houden zich namelijk niet bezig met het omzetten van woorden of zinnen naar een andere taal, maar met het overbrengen van betekenis. Om je daar bewust van te worden, kun je eens proberen de zinnen aan het begin van dit stukje in het Engels te vertalen. Als je ze letterlijk omzet, blijft er niet veel van de boodschap over.

Een vertaler brengt dus de betekenis van een tekst zo goed mogelijk over in een andere taal. Maar daarvoor moet hij ook elk detail en elk aspect helemaal doorgronden. En dat maakt hem tot de meest zorgvuldige lezer die een auteur kan treffen. Een opdrachtgever moet ook niet verbaasd zijn als een professionele vertaler zich bij hem meldt met vragen over de uitgangstekst. Dat is geen bewijs van onvermogen, maar geeft juist blijk van de kritische blik waarover hij als vakman hoort te beschikken. Op die manier kan een vertaling soms beter worden dan het origineel: de vertaler legt de vinger op de zere plekken en zoekt hier een oplossing voor.