Kaas gerelateerde melkprijs

“First Milk verhoogt kaas gerelateerde melkprijs”. Ziet u iets opvallends in deze zin?

Kaas gerelateerde melkprijs. Ik moest denken aan wat ik ooit las in Geschiedenis van het Nederlands in de twintigste eeuw van Joop en Kees van der Horst (1999). Dat boek bevat een paragraaf met als titel beursgenoteerd. De schrijvers laten zien dat de structuur van het type [zelfstandig naamwoord] + [voltooid deelwoord], zoals beursgenoteerd, steeds vaker voorkomt. Het is trouwens ook interessant om te zien dat in de papieren versie van mijn driedelige Van Dale (twaalfde herziene druk; 1992) het woord beursgenoteerd nog niet voorkomt, maar in mijn digitale versie van het woordenboek (van 2011) wel: ‘een beursnotering hebbend’.

Beursgenoteerd is maar één voorbeeld van dit type. Joop en Kees van der Horst noemen onder andere ook contactgestoord, geluidsgehinderd, kindgericht, machtsbelust, marktgericht, persoonsgebonden, staatsgesteund, toekomstgericht, en rijksgesubsidieerd. En dit zijn maar een paar voorbeelden.

Zo kom ik uit bij gerelateerde. Dat is ook een woord dat ik vaak voor zelfstandige naamwoorden zie in de combinatie [zelfstandig naamwoord] + gerelateerde. Een paar voorbeelden die ik op internet heb gevonden: arbeidgerelateerde verzekeringen, baby gerelateerde rubrieken, bio-gerelateerde techniek, branche gerelateerde eisen, budget-gerelateerde onderwerpen, diabetes-gerelateerde aandoeningen, emissie gerelateerde onderwerpen, Filippijnen gerelateerde artikelen, kaas gerelateerde melkprijs en wapen-gerelateerde aanbiedingen. Ik heb de woorden overgenomen zoals ze zijn gespeld op internet: soms gaat het om woorden die aaneen zijn geschreven, soms zijn ze los geschreven, en andere keren met een streepje.

Nu vind ik het altijd boeiend om te zoeken naar oorzaken en redenen van de opkomst van dit soort vormen. Ik weet het, het is speculeren, maar het blijft interessant.

De vraag die mij bezighoudt, is waarom steeds meer van dergelijke woordcombinaties worden gebruikt. Volgens mij zit het antwoord opgesloten in de volgende twee voorbeelden, ook van internet:

• In dit convenant zijn afspraken gemaakt over aan arbeid gerelateerde verzekeringen.
• Het onderzoek richt zich op arbeid-gerelateerde problematiek.

Ik denk dat het te maken heeft met efficiency en gebruiksgemak. In het eerste voorbeeld zie je de aanwezigheid van aan (aan arbeid gerelateerde). In het tweede voorbeeld is aan weggevallen. Waarom? Omdat twee voorzetsels direct na elkaar (over aan in het eerste voorbeeld en op aan in het tweede) niet lekker bekken. Daarom komt volgens mij aan in constructies als aan … gerelateerde vaak te vervallen en ontstaat in feite een nieuw bijvoeglijk naamwoord. Bovendien is de beknopte versie efficiënter: waarom zou je drie woorden gebruiken (aan arbeid gerelateerde) als je hetzelfde ook met één woord kunt zeggen en schrijven: arbeidgerelateerde?

Daar komt nog bij dat er – volgens Joop en Kees van der Horst – steeds meer van dergelijke woorden komen. Analogie en populariteit van de constructie spelen dus ook rol: arbeidgerelateerd lijkt op woorden als marktgericht en staatsgesteund en sluit dus naadloos aan op veel andere soortgelijke combinaties.

Aan de beurs genoteerd is voortaan lekker beknopt weergegeven als beursgenoteerd. Niemand die daar nog moeilijk over doet. Het woord is ook al zó goed ingeburgerd dat iedereen het gewoon als één woord schrijft. Ook interessant.