Ooit hadden ‘over een andere boeg gooien’ en ‘voor een dubbeltje op de eerste rang willen zitten’ een letterlijke betekenis. Die hebben plaats gemaakt voor een figuurlijke. Eenzelfde verandering lijkt aan de gang te zijn bij ‘kaartjes knippen’.
Kaartje knippen
Op Teletekstpagina 104 van vandaag lees ik: ‘Kees van Kooten knipt treinkaartjes’. Het grappige is dat in het artikeltje zelf helemaal niets over kaartjes knippen wordt gezegd: ‘Kees van Kooten, die dit jaar het boekenweekgeschenk schreef, reist zelf als conducteur van Tilburg via Den Haag naar Amsterdam. Onderweg leest hij voor en signeert hij zijn boeken.’ Ik vermoed dat Kees van Kooten geen enkel kaartje daadwerkelijk knipt. Ten eerste hebben veel treinreizigers tegenwoordig geen knipbaar kaartje meer. Ze ‘checken’ digitaal ‘in’ en hun ov-kaart wordt in de trein ook digitaal gecontroleerd. Ten tweede, als een treinreiziger al een kaartje heeft – iets wat door de NS wordt ontmoedigd – wordt het niet meer echt geknipt, maar in feite gestempeld. Ten derde reizen veel mensen vandaag gratis, ten minste als ze het boekenweekgeschenk bij zich hebben. Van knippen is dus geen sprake. Vandaag niet. Al lang niet meer.
Het mooie aan het voorbeeld is dat iedereen begrijpt wat er wordt bedoeld en dat waarschijnlijk geen enkele Nederlander twijfelt over de betekenis. Het laat ook zien hoe bepaalde uitdrukkingen hun letterlijke betekenis verliezen, maar niet hun waarde.
Toch even vermelden dat de conducteurs ook nu nog een echt kniptangetje bij zich hebben waarmee ze “railrunner-kaartjes” voor kinderen daadwerkelijk knippen. Ze stansen er een figuurtje mee uit en dat vinden kinderen dan weer leuk. Vaak mogen ze het ook zelf doen. Veel succes met jullie taal-site!